Heeft Javier Milei het ongelijk van zijn critici aangetoond?

In zijn eerste jaar heeft Javier Milei een chaotische economie weten te stabiliseren en de steun van de helft van de bevolking behouden. Maar grote uitdagingen liggen nog op zijn pad.

Supermarktmedewerker Emir Gullo was vlak voor de Argentijnse presidentsverkiezingen van 2023 enthousiast over de gedachte aan een “gek” als president. “Hij is gek”, zei Gullo bewonderend tijdens een campagnebijeenkomst van Javier Milei. “We zijn het zat om telkens dezelfde politici te horen die niets oplossen. Misschien kan een gek Argentinië veranderen.”

Een jaar later lijkt Milei zijn critici ongelijk te geven. Nadat hij een economie in crisis overnam, wist hij de maandelijkse inflatie terug te brengen van 26 procent in december 2023 naar 2,7 procent in oktober 2024. De peso, die steeds minder waard werd, is gestabiliseerd, en de waarde van Argentijnse staatsobligaties is sinds zijn verkiezing verdrievoudigd.

Hoewel politieke analisten voorspelden dat Mileis radicale ideeën en zijn onervaren coalitie zouden falen, heeft hij honderden hervormingen doorgevoerd via presidentiële besluiten. Ook slaagde hij erin het begrotingstekort om te zetten in een overschot. Dat alles gebeurde zonder de grootschalige protesten die zijn tegenstanders hadden voorspeld.

Internationale steun en binnenlandse stabiliteit

Milei heeft krachtige bondgenoten gevonden, zoals de Amerikaanse verkozen president Donald Trump en Tesla-topman Elon Musk. Zijn plannen voor een kleinere overheid maken hem geliefd bij internationale investeerders. Maar belangrijker is dat hij de steun van de helft van de Argentijnse bevolking behoudt. “Het economische en sociale drama dat werd voorspeld, bleef uit”, zei Milei in oktober. “Met een approval rating van 50 procent na het grootste bezuinigingsprogramma in onze geschiedenis is dat een wonder, toch?”

Ondanks dat succes blijft de situatie zorgwekkend. De Argentijnse economie zal naar verwachting met 3 procent krimpen in 2024 en zich in 2025 slechts herstellen tot het niveau van 2021. In de eerste helft van 2024 steeg het percentage mensen in armoede met 11 punten tot 53 procent, terwijl de levensstandaard blijft dalen. Toch behouden veel kiezers het vertrouwen in Milei. “Dit land moest helemaal opnieuw beginnen, en hij doet dat echt”, zegt Virgínia, een gepensioneerde lerares uit Buenos Aires.

Drastische hervormingen

Milei heeft de overheidsuitgaven drastisch verlaagd, van 44 naar 32 procent van het bruto binnenlands product. Grote besparingen werden gerealiseerd op pensioenen, lonen van ambtenaren, subsidies voor energie en vervoer, en sociale programma’s. Ondertussen voerde minister van Economie Luis Caputo, een voormalig handelaar op Wall Street, een complexe financiële strategie uit om wat hij omschreef als de “geldkranen” dicht te draaien, waarmee de centrale bank tot dan een overmaat aan peso’s in de economie pompte.

Na een forse initiële devaluatie in december vorig jaar hebben Milei en Caputo de officieel door de overheid gereguleerde wisselkoers van de peso stabiel gehouden, met slechts een maandelijkse devaluatie van 2 procent. Ze injecteerden ongeveer 15 miljard dollar in het financiële systeem via een ruime belastingamnestie, die Argentijnen ertoe aanzette dollars, die ze thuis hadden verstopt of op buitenlandse bankrekeningen hielden, terug te brengen naar de formele economie. Dat verminderde de vraag naar dollars op de zwarte markt en verlichtte de druk op de wisselkoers.

Beter dan verwacht

Voor veel mensen voelt het resultaat aan als economische stabiliteit. “De situatie is beter dan ik had verwacht”, zegt Jorge, een slager in Barrio Padre Múgica, een arbeiderswijk in Buenos Aires, die vorig jaar blanco stemde bij de verkiezingen. Maar hij voegt eraan toe dat zijn verkoop nog steeds ver onder het niveau van begin 2023 ligt. “Ze hebben de economie gestabiliseerd, maar nu zit die vast. Ze moeten ze weer in beweging krijgen.”

De binnenlandse sectoren die de meeste Argentijnen tewerkstellen – de detailhandel, de industrie en de bouw – hebben zich slechts in beperkte mate hersteld van de zware krimp eerder dit jaar. De werkloosheid steeg in het tweede kwartaal van 2024 met 1,4 procentpunt op jaarbasis tot 7,6 procent. Industriële bedrijven waarschuwen dat ze mogelijk banen blijven schrappen, nu Milei de ooit sterk beschermde economie opent voor buitenlandse concurrentie.

Pablo Yeramian, de directeur van het textielbedrijf Norfabril in de provincies San Luis en Corrientes, heeft dit jaar 15 procent van zijn ongeveer 275 medewerkers moeten ontslaan en verwacht nog meer ontslagen. “We staan niet op gelijke voet met buitenlandse bedrijven”, zegt hij, verwijzend naar de hoge belastingen en de starre arbeidsmarkt.

Een jaar zonder crisis

De inflatie heeft het besteedbaar inkomen van Argentijnen zwaar aangetast. In de eerste vier maanden van Milei’s presidentschap daalde het gemiddelde loon in de formele private sector met 11 procent in reële termen tegenover november 2023, tot het laagste niveau in twintig jaar. Sindsdien is het teruggeveerd tot slechts 2 procent onder het niveau van vorig jaar november. Maar de lonen in de publieke sector, die een vijfde van de werknemers in dienst heeft, blijven 17,5 procent lager.

Alfredo Serrano Mancilla, het hoofd van de linkse denktank Centro Estratégico Latinoamericano de Geopolítica, vergelijkt het herstel van de activiteit met een dead cat bounce – een tijdelijk herstel zonder structurele verbetering. “Dit is geen structureel herstel, omdat Milei de fundamentele problemen in de Argentijnse micro-economie niet heeft opgelost”, zegt hij. “Dit model heeft een heel korte houdbaarheidsdatum.”

Dante Sica, een voormalig minister van Productie in een centrumrechtse regering en het hoofd van het economische adviesbureau Abeceb, beweert echter dat de arbeidsmarkt een pijnlijke maar noodzakelijke transitie doormaakt, “na meer dan tien jaar zonder nieuwe formele banen in de private sector”.

De export van Argentinië’s landbouw-, mijnbouw- en energiesectoren is dit jaar gestegen dankzij het einde van een zware droogte en de voltooiing van jarenlange investeringen in projecten zoals Vaca Muerta, een van de grootste schaliegasvelden ter wereld. Volgens Sica zullen die sectoren, samen met technologische diensten, “duidelijk motoren van groei worden en de rest meetrekken”, ook al vertegenwoordigen ze momenteel slechts 14 procent van de banen.

Pierpaolo Barbieri, de CEO van het fintechbedrijf Ualá, ziet “potentieel voor een spectaculair groei-jaar in 2025, als de regering macro-economische stabiliteit blijft leveren.” “Deze economie verkeert al in een soort crisis sinds wij zes jaar geleden begonnen”, voegt hij eraan toe. “Als we een jaar zonder crisis kunnen hebben, zou dat een enorm verschil uitmaken.”

Leren jas

Javier Milei is er ondanks een gebrek aan een meerderheid in het Congres in geslaagd om het grootste deel van zijn prioriteiten door te voeren. Hij deed dat door de uitvoerende macht maximaal te benutten via nooddecreten en veto’s. Daarnaast maakte hij gebruik van zijn directe band met kiezers door een stortvloed aan posts te plaatsen op sociale media om parlementariërs onder druk te zetten en onderhandelde hij stevig met de 23 provinciale gouverneurs van Argentinië, nadat hij hun financiering had teruggeschroefd.

“Of je hem nu leuk vindt of niet, hij is buitengewoon vaardig geweest in het ombuigen van het Argentijnse politieke systeem naar zijn wil”, zegt een Argentijnse diplomaat.

De eigenzinnige president blijft onconventioneel in zijn publieke optreden. Hij wisselt optredens in leren jas tijdens rockconcerten af met complexe lezingen over niche-economische theorieën. Op zijn bijeenkomsten zijn leuzen tegen de media en andere “vijanden van de goede Argentijnen” vaste prik.

De belangrijkste besluitvormers in zijn regering zijn zijn zus Karina, die zijn stafchef is, en Santiago Caputo, een socialemedia-expert zonder formele positie maar met veel invloed op het beleid en de benoemingen. Milei heeft een publiek conflict met zijn ambitieuze vicepresident Victoria Villarruel over haar loyaliteit. Vorige maand verklaarde hij dat zij “helemaal geen invloed” heeft op de besluitvorming. Meer dan dertig hoge functionarissen, onder wie vier ministers, zijn al vervangen.

Pragmatisch in essentiële kwesties

Op belangrijke punten heeft Milei pragmatisme aan de dag gelegd. Hij liet zijn verkiezingsbelofte varen om de economie te dollariseren en de centrale bank “plat te branden”. In plaats daarvan sloot hij een alliantie met voormalig conservatief president Mauricio Macri en benoemde hij oud-leden van de regering van Macri (2015-2019) om drie van zijn acht ministeries te leiden.

Ook liet Milei zijn felle retoriek tegen China – Argentiniës op een na grootste handelspartner na Brazilië en een belangrijke kredietverstrekker – achterwege. Terwijl hij de Chinese overheid eerder “moorddadige communisten” noemde, feliciteerde president Xi Jinping Milei in november op de G20-top met zijn “inzet voor economisch herstel”.

Verdeelde oppositie

Ondertussen verkeert de oppositie in chaos. Centristische coalities ruziën over welke van Milei’s hervormingen ze moeten steunen, terwijl de Peronistische beweging er niet in slaagt een consistente boodschap te formuleren tegen de bezuinigingen. Cristina Fernández de Kirchner, de omstreden leider van de Peronisten en voormalig president, veroordeelde Milei’s beleid onlangs: “Hij wil ons terugbrengen tot een eenvoudige kolonie die grondstoffen exploiteert. Dat is niet het land dat wij willen.”

De machtige Argentijnse vakbonden hebben sinds Mileis aantreden enkele stakingen georganiseerd, maar die waren relatief kort. Sommige vakbondsleiders erkennen dat ze moeite hebben om de massale steun op de been te brengen die ze hadden verwacht. “De samenleving ziet ons deels als medeverantwoordelijk voor de crisis, naast de politici”, geeft Gerardo Martínez, de leider van de bouwvakbond, toe. “Voorlopig hebben mensen vertrouwen in iets nieuws om Argentiniës structurele problemen op te lossen.”

Strijd tegen woke

Gesterkt door zijn economische succes richt Milei zich steeds meer op een “cultuuroorlog” tegen de linkse ideologie, vooral internationaal. Hij profileert zich als een leider van de harde rechterflank en heeft dit jaar zeventien buitenlandse reizen gemaakt, waaronder bijna de helft naar de Verenigde Staten, één naar Israël en vier voor een ontmoeting met Elon Musk. Hij hield tientallen toespraken over de gevaren van wat hij noemt de “woke mind virus”.

Een week na de Amerikaanse verkiezingen woonde Milei een gala in Mar-a-Lago bij en werd hij de eerste wereldleider die Donald Trump ontmoette na diens verkiezingsoverwinning. Toen Trump Musk suggereerde als co-leider van een adviesorgaan voor bureaucratievermindering, verklaarde Milei: “Wij exporteren ons kettingzaagmodel van deregulering naar de wereld.”

Vooruitzichten en risico’s

Milei heeft sterke bondgenoten in het Witte Huis nodig. Hoewel Argentinië weinig belang heeft voor de Amerikaanse handel en de buitenlandse politiek, zijn de Verenigde Staten de grootste aandeelhouder van het Internationaal Monetair Fonds (IMF). Milei hoopt daar tot 10 miljard dollar extra te lenen, boven op de 44 miljard dollar die Argentinië al verschuldigd is.

Argentijnse diplomaten vrezen dat de terugkeer van Trump een ideologisch extremere Milei zou kunnen ontketenen. Zijn ministerie van Buitenlandse Zaken heeft al laten doorschemeren dat Argentinië het voorbeeld van Trump kan volgen als hij besluit het klimaatakkoord van Parijs te verlaten, wat het land internationale financiering kan kosten.

“Hij geniet duidelijk van zijn rol als buitenbeentje, maar tot nu toe is hij pragmatisch gebleven wanneer dat nodig was”, zegt een buitenlandse diplomaat in Buenos Aires. “Bestaat er een risico dat hij doorslaat nu Trump terug is? Ik hoop van niet.”

Genoeg geleden

Milei heeft de verwachtingen overtroffen en legt de lat nu hoger. “De recessie is voorbij, vanaf nu is alles groei”, zei hij in november op een zakelijke bijeenkomst. “Vanaf nu is alles goed nieuws.”

Het is een risicovolle strategie, zegt Marcelo Garcia, Amerika-directeur bij het adviesbureau Horizon Engage. “Dit jaar zeggen de Argentijnen: ‘Ik heb geleden, maar ik ben beloond: de inflatie is gedaald’”, merkt hij op. “Maar als de economie niet sterk herstelt… als dit voor een tijd het nieuwe normaal wordt, zullen ze dan uiteindelijk zeggen: ‘Ik heb genoeg geleden’?”

Zorgen over banen, armoede en salarissen

Zorgen over werkgelegenheid, armoede en lonen zijn “dreigingen aan de horizon”, zegt Shila Vilker, de directeur van het peilingbureau Trespuntozero. “Maar onze cijfers geven Milei veel reden om te vieren. Je kunt niet onderschatten hoezeer de Argentijnen naar stabiliteit verlangden, en zij voelen dat hij die heeft geleverd.”

Om die stabiliteit om te zetten in duurzame groei, moet Milei echter een aantal grote uitdagingen overwinnen, met als grootste het opheffen van de strikte kapitaal- en valutacontroles van Argentinië. Die controles bepalen de officiële wisselkoers en verhinderen bedrijven en particulieren om vrijelijk geld uit het land te verplaatsen.

Het opheffen van die beperkingen is “absoluut noodzakelijk om een echte stijging van buitenlandse investeringen te zien”, zegt Kezia McKeague, de directeur van de strategiefirma McLarty Associates.

Delicaat evenwicht

Milei stelt echter dat hij het risico niet kan nemen om de peso vrij te laten fluctueren zonder een grote voorraad harde valuta in de centrale bank om de markten te kalmeren en een kapitaalvlucht te voorkomen, wat de inflatie zou aanwakkeren. Hij erfde vrijwel lege reserves van de centrale bank en heeft moeite gehad om die aan te vullen, terwijl hij dollars uitgeeft om de peso stabiel te houden.

Milei hoopte dat dilemma op te lossen met een overeenkomst met het IMF, maar het fonds is traag in het vergroten van zijn blootstelling aan wat al veruit zijn grootste schuldenaar is. Minister van Financiën Caputo zei vorige maand dat de valutacontroles “zonder twijfel” volgend jaar zullen worden opgeheven, al zou dat pas na de tussentijdse verkiezingen eind 2025 kunnen gebeuren.

Optimisme onder investeerders

Ondanks die uitdagingen blijven investeerders optimistisch. Het staatsschuldrisico van Argentinië — de premie boven op Amerikaanse staatsobligaties die investeerders eisen om zijn schuldpapier te kopen — is sinds Milei’s aantreden gedaald van meer dan 2.000 basispunten naar ongeveer 750. Dit komt door de groeiende verwachting dat Argentinië zijn schulden in 2025 zal afbetalen.

Maar Eduardo Levy Yeyati, een econoom die adviseerde tijdens de centrumrechtse regering van Macri, waarschuwt dat Argentinië al “veel succesvolle stabilisatieplannen” heeft gehad die later mislukten. “Milei moet tegelijkertijd slagen in groei, reserves en inflatie, voordat we kunnen denken aan een land dat niet langer vastzit in die vicieuze cirkel,” voegt hij eraan toe. “In Argentinië is het altijd te vroeg om het einde van de crisis uit te roepen.”