Gezocht: financiële atoombommen

“Wie gelooft die mensen nog?” Met die oneliner brak Yves Leterme de paarse regering in 2007. De financiële markten dreigen hetzelfde te doen met de Europese Centrale Bank (ECB). Want terwijl de ECB een inflatie van ongeveer 2 procent nastreeft, glijden de inflatieverwachtingen af richting 1 procent.

De markten zeggen zo veel aan de ECB als: “We geloven niet meer dat u de situatie de baas bent.” Investeerders houden in Europa almaar nadrukkelijker rekening met een Japans scenario, gekenmerkt door een persistent lage inflatie — of zelfs een deflatie — en een hardnekkig lage groei.

Die aanval op haar geloofwaardigheid kan de ECB niet over haar kant laten gaan. Ze ging daarom vorige week tot actie over, zoals voorzitter Mario Draghi twee weken eerder tijdens een speech in Jackson Hole had aangekondigd. “Binnen haar mandaat zal de ECB alle beschikbare instrumenten inzetten om de prijsstabiliteit op middellange termijn te garanderen”, zei Draghi toen. In de zomer van 2012 kon hij de euro nog met woorden redden, maar het chronische deflatiegevaar zal hij nu met daden moeten bestrijden.

De ECB wil 1000 miljard euro in de strijd gooien, en dat op een opmerkelijke manier. Ze wil vanaf volgende maand kredieten – herverpakt als effecten en pandbrieven – van de banken opkopen, voor een totaal van 500 à 800 miljard euro. Dat wordt de Europese versie van het beleid van geldverruiming of kwantitatieve versoepeling. Samen met de nieuwe ronde van voorwaardelijke goedkope leningen aan de banken wil de ECB haar balanstotaal opnieuw opvoeren tot ongeveer 3000 miljard euro, evenveel als in 2012. Ze moet dus op haar stappen terugkeren – en niet voor het eerst. Dat dit beleid de euro intussen verzwakt, is mooi meegenomen.

Die aanpak is opmerkelijk, want de ECB wil de financiële massavernietigingswapens die de wereldeconomie in 2008 net niet opbliezen, opnieuw op scherp zetten. Toch zijn ze niet op hun hoofd gevallen in Frankfurt. Meer nog, de inzet van die wapens is een must om het Europese herstel een kans op slagen te geven. De herverpakte kredieten – waarvan de vermaledijde CDO’s een van de beruchtste zijn – werden in aanloop naar de financiële crisis vooral door Wall Street misbruikt om tegen vette commissies rommelkredieten te slijten aan goedgelovige investeerders. Daaronder waren veel Europese banken, die dachten dat ze de jackpot hadden gevonden om hun falende businessmodel overeind te houden.

Maar toch zijn herverpakte kredieten nu een deel van de oplossing. In de eurozone zit de kredietverlening aan bedrijven en gezinnen nog altijd in het slop, vooral in de zuiderse eurolanden. Bovendien sijpelt de lage beleidsrente van de ECB nog te weinig door naar de echte economie. Zolang die financiële bloedsomloop hapert, kan de patiënt niet genezen. Drie kwart van de kredietverlening loopt nog via de banken, en slechts een kwart via de markt, terwijl de verhouding in de Verenigde Staten net omgekeerd is. De Europese banken zijn nog volop bezig met het ophogen van hun kapitaalbuffers en het afbouwen van hun balans, wat nieuwe kredietverlening kan bemoeilijken. De kwadratuur van die cirkel is echter mogelijk via effectisering: als banken hun kredieten vlotter kunnen doorverkopen aan investeerders, komt er geld vrij om nieuw kredieten toe te staan aan de bedrijven en de gezinnen.

Er moeten natuurlijk kopers zijn om de markt van de herverpakte kredieten nieuw leven in te blazen. Met de financiële crisis kreeg die markt ook in Europa een slechte naam. Dat was grotendeels ten onrechte, want de kredietverliezen bleven heel beperkt tijdens de crisis. De regelgevers negeerden dat trackrecord en legden ook voor Europese herverpakte kredieten strengere regels op, met als gevolg dat grote kopers – zoals verzekeraars — nog maar weinig pap lusten van die producten. Zeker voor bedrijfskredieten blijft dat financieringskanaal schromelijk onderbenut. Europa verliest de vrede door de vorige oorlog te voeren.

Naast het aanbod van krediet blijft ook de vraag naar krediet bij de bedrijven een levensgroot probleem in Europa. Wie wil nog investeren in de toekomst? Dat is vooral een kwestie van het herstellen van de concurrentiekracht, van groeivriendelijke hervormingen en van een hernieuwd vertrouwen in een duurzaam Europees herstel. Dat lot van de Europese economie ligt echter niet in handen van de ECB, maar in die van de politici. Maar wie gelooft die mensen nog?