Gezaghebbende Financial Times-commentator over de Amerikaanse overheid: ‘Dit is een staatsgreep’

Een complexe samenleving is het best gediend met een competente, professionele en neutrale overheid. Wat nu in de Verenigde Staten aan de hand is, staat daar haaks op, stelt Martin Wolf, de gezaghebbende chief economics commentator van Financial Times. Lees zijn uiteenzetting.

Beschaafde samenlevingen zijn afhankelijk van instellingen. Hoe complexer een samenleving is, hoe belangrijker die instellingen zijn. Instellingen zorgen voor stabiliteit, voorspelbaarheid en veiligheid. Bedrijven, scholen, universiteiten en rechtbanken zijn allemaal instellingen. Maar de belangrijkste instellingen zijn die van de staat.

Daarom is de aanval van Donald Trump op wat zijn aanhangers misleidend de ‘deep state’ noemen zo gevaarlijk. Sommigen van hen vinden dat de staat dienstbaar moet zijn aan de grillen van de grote leider. Anderen vinden dat de staat in dienst moet staan van de rijken. Beide partijen zijn het erover eens dat het vermogen om aan de behoeften van het grote publiek te voldoen, van weinig belang is. Die standpunten zijn gevaarlijk. Het zijn voorbodes van autocratie, plutocratie en disfunctioneren.

Ontmanteling van de Amerikaanse overheid

In een belangrijke serie artikelen, Valuing the Deep State, onderzoekt Francis Fukuyama, socioloog, politicoloog en filosoof aan de universiteit van Stanford, waarom de ontmanteling van de Amerikaanse overheid zo destructief zal blijken te zijn. Fukuyama heeft een groot deel van de afgelopen twintig jaar besteed om uit te leggen dat “een professionele en neutrale overheid met een hoge capaciteit cruciaal is voor het succes van elke samenleving”, met name voor moderne liberale democratieën. Veel Amerikanen verafschuwen die visie: ze zien de overheid als de vijand.

Maar iedereen die aan economische ontwikkeling heeft gewerkt, zoals ik, weet dat zonder competente, professionele en neutrale overheidsdiensten niets in de maatschappij echt functioneert. Hoe geavanceerder en complexer een moderne samenleving en economie worden, hoe meer dat waar is.

Zoals Fukuyama terecht opmerkt, is het buitengewone succes van de Oost-Aziatische economieën grotendeels te danken aan het feit dat zij al lang vóór het Westen hebben begrepen hoe ze zo’n staat moesten runnen. Nog relevanter is dat hij stelt dat een “succesvolle democratie een sterke moderne staat nodig heeft, maar het moet een staat zijn die wordt ingeperkt door een rechtsstaat en democratische verantwoordingsplicht”.

Slaafse trouw

In de Verenigde Staten begon de oprichting van zo’n staat in 1883, betoogt Fukuyama. Toen riep de Pendleton Act de Civil Service Commission in het leven en stelde op verdiensten gebaseerde criteria in voor de aanwervingen en promoties in de federale overheidsdiensten. Dat is wat het Trump-administratie – of, zoals historicus Timothy Snyder het noemt, het ‘Mump-regime’, een eerbetoon aan de unieke rol van Elon Musk – ongedaan wil maken.

Zoals Fukuyama uitlegt, is het bureaucratische systeem van de Verenigde Staten verre van perfect. Maar het probleem is niet, zoals rechtse critici beweren, dat beslissingen worden gedelegeerd. Is er iemand die denkt dat technische beslissingen over de veiligheid van vliegtuigen of geneesmiddelen, de controle over gevaarlijke vervuilende stoffen of het beheer van nucleair afval tot in detail door wetgevers moeten worden genomen? Het is duidelijk dat dat soort beslissingen gedelegeerd moeten worden aan gekwalificeerde experts. Het idee dat ze in plaats daarvan moeten worden genomen door mensen van wie de belangrijkste kwalificatie slaafse trouw aan de grote baas is, is absurd.

De realiteit is dat de huidige ‘hervormingen’ niets te maken hebben met het efficiënter maken van de Amerikaanse overheid. Het doel is eerder ‘Mump’ almachtig te maken. Kandidaat-vicepresident J.D. Vance liet in zijn kaarten kijken, toen hij zei dat, als Trump in 2024 opnieuw het presidentschap zou winnen, hij “elke middelmatige bureaucraat, elke ambtenaar in de administratieve overheid zou moeten ontslaan en vervangen door onze mensen. En als de rechtbanken je tegenhouden, sta dan voor het land zoals Andrew Jackson deed en zeg: ‘De opperrechter heeft zijn uitspraak gedaan. Laat hij er nu maar voor zorgen dat ze uitgevoerd wordt.’” Tot zover het idee dat de Verenigde Staten “een regering van wetten, niet van mensen” moeten zijn. Dit is een staatsgreep.

Dictatuur

Deze inspanning zal de overheidsfinanciën niet veranderen. Nog altijd gaat 78 procent van de federale uitgaven naar sociale zekerheid, gezondheidszorg, defensie, inkomenszekerheid, uitkeringen voor veteranen en nettorente. Musk zegt dat DOGE jaarlijks 2 biljoen dollar kan besparen. Met 6,8 biljoen dollar uitgaven in 2024 is dat absurd.

Je maakt een complex systeem niet efficiënter door er in het wilde weg op in te hakken. Maar je kunt wel de werknemers angst aanjagen. Het ware doel is dus, zoals de auteur en journaliste Anne Applebaum opmerkt, de intimidatie en de vervanging van echte ambtenaren door acolieten. De voordelen zijn duidelijk: het stelt de machthebbers in staat de bevoegdheden van de overheid te gebruiken om ‘vijanden’ te vervolgen, journalisten te intimideren, leugens te verspreiden, de wetenschap te negeren en onwelgevallige staats- en gemeentebesturen aan te vallen, desnoods met geweld.

En hoe zit het met de rechtsstaat? Vance heeft al gezegd wat hij van dat idee vindt. Het doel is dus van de Verenigde Staten een plebiscitaire dictatuur te maken, waarin de machthebber koning is. Zal die revolutie in de toekomst verenigbaar zijn met eerlijke verkiezingen? Dat valt te betwijfelen.

Veel zal onomkeerbaar zijn. Als loyaliteit integriteit heeft vervangen en leugens de waarheid, dan is het een lange weg terug. Als je competente en eerlijke ambtenaren hebt ontslagen, hoe gemakkelijk zal het dan in de toekomst zijn zulke mensen te vinden? De Amerikaanse inlichtingendiensten, gegevens en wetenschappelijke analyses waren wereldwijde bakens. Hoeveel daarvan zal overleven? Een van de criteria om een baan te krijgen, is of je de leugen omarmt dat Donald Trump in 2020 de presidentsverkiezingen heeft gewonnen. Alleen carrièremakers en MAGA-fanatici zullen dat waarschijnlijk beamen.

Als het soort staat dat Fukuyama prijst, wordt vervangen door wat nu de bedoeling is, is een giftige mix van incompetentie, roof en corruptie onvermijdelijk. Een van de schadelijke kenmerken zal zijn wat Daniel Kaufmann, senior fellow bij de non-profitorganisatie Results for Development, state capture noemt: het uitbuiten van de macht door diegenen die niet alleen in staat zijn regels om te buigen, maar ook ze te creëren in hun eigen voordeel. Voor een ontwikkeld land is dat in de Verenigde Staten al tot op zekere hoogte geval. Maar het zal nog erger worden, nu er een einde komt aan de bescherming van de onafhankelijkheid van ambtenaren.

Wat hier aan de hand is, is vernietiging, geen hervorming. Wat ze ook te horen hebben gekregen, de gewone Amerikanen zullen niet van de chaos profiteren. We weten wie wel.