Geopolitiek: wordt de wereld rustiger in 2025?

Het afgelopen jaar stond in het teken van de herverkiezing van Donald Trump als president van de Verenigde Staten, de verscherping van de conflicten in Oekraïne en het Midden-Oosten en de oplopende spanning in de Chinese Zee. Die kwesties zullen de komende maanden niet verdwijnen.

1/ Bedreigen conflicten handelsroutes?

“Oekraïne, het Midden-Oosten, spanningen in de Chinese Zee… de grote conflicten van het voorbije jaar zijn er nog altijd en hebben de machteloosheid van de oude wereldorde blootgelegd”, zegt Nabil Jijakli, Deputy CEO van Credendo. “De Verenigde Naties zijn niet in staat gebleken het Midden-Oosten tot rust te brengen. De tweestatenoplossing (een Palestijnse en een Israëlische, zoals gevraagd in de VN-resoluties, nvdr) verdwijnt in de verte. Maar vroeg of laat zullen de veiligheidskwesties voor de staten in de regio hen dwingen weer om de tafel te gaan zitten”, voegt hij eraan toe.

Een klein lichtpuntje in deze chaos: “Op dit moment – en dat was de grote wens van de Amerikanen en de Golfstaten – hebben we een open oorlog tussen Israël en Iran vermeden”, zegt Tanguy Struye, professor internationale betrekkingen aan de UCLouvain. “Als er een open oorlog was geweest, zouden we een enorm probleem hebben, vooral in Europa, dat geografisch dichtbij ligt”, vervolgt hij. “We zouden te maken krijgen met problemen van veiligheid, terrorisme en migratie. Het zou ook gevolgen kunnen hebben voor de olie- en gasprijzen. Veel spelers willen daarom tot elke prijs een conflict vermijden, maar er zijn ook enkele zeer vastberaden spelers, met name Israël dat voor eens en voor altijd een einde wil maken aan de Iraanse dreiging”, waarschuwt hij.

De vastberadenheid van Israël is versterkt sinds de overwinning van Donald Trump in de Amerikaanse presidentsverkiezingen. “Trump zal een beleid voeren dat de Israëlische premier Benjamin Netanyahu onvoorwaardelijk zal bevoordelen”, zegt Nabil Jijakli. “Hij zal des te vrijer zijn om dat te doen, omdat de Verenigde Staten nu de grootste producent van gas en olie zijn geworden en, vergeleken met de situatie in 2016, de Arabische oliemonarchieën verzwakt zijn door de energieonafhankelijkheid van de VS.”

Economisch gezien, kan het conflict zich uitbreiden naar gebieden die belangrijk zijn voor de wereldhandel. De zeer belangrijke routes door het Suezkanaal, de Rode Zee en Bab-el-Mandeb (de zeestraat die Eritrea van Jemen scheidt) worden bedreigd door de door Iran gesteunde Houthi-rebellen.

Die bedreigingen worden nog verergerd door een ander spanningsveld. “We moeten de betrekkingen tussen Ethiopië en Egypte over de Nijl goed in de gaten houden”, zegt Tanguy Struye. “Ethiopië heeft dammen gebouwd in de Nijl, die gevolgen hebben voor Egypte, dat voor zijn watervoorziening sterk afhankelijk is van de rivier. Egypte is woedend en heeft toenadering gezocht tot Somalië. Ethiopië, dat toegang tot de zee wilde, sloot een overeenkomst met Somaliland, een gebied dat zich had afgescheiden van Somalië, maar dat nooit door dat land is erkend. Dat akkoord heeft Somalië woedend gemaakt. Er is dus een potentieel conflict in die regio. Het krijgt weinig aandacht in de media, maar de inzet is verre van verwaarloosbaar.” De Perzische Golf en de Golf van Aden zullen volgend jaar twee van ’s werelds brandhaarden zijn.

2/ Zal Trump vrede brengen in Oekraïne?

De andere oorlog die voor de deur van de Europese Unie wordt gevoerd, is in Oekraïne. Het conflict is al bijna drie jaar aan de gang en Donald Trump beloofde tijdens zijn campagne dat hij het in één dag zou oplossen. Tanguy Struye merkt op: “We zien vermoeidheid aan Europese kant, ook al zeggen we het niet te vaak, vermoeidheid aan Amerikaanse kant, en ook vermoeidheid, zij het nog niet voldoende, aan Russische en Oekraïense kant. De Russen beginnen zich, gezien hun verliezen, te realiseren dat ze hun doel van heel Oekraïne in te nemen niet zullen bereiken. De Oekraïners beginnen te beseffen dat ze er niet in zullen slagen de Donbas en de Krim te heroveren. Daarom is het mogelijk dat er in 2025 onderhandelingen komen.”

De situatie in Oekraïne is daar een stimulans voor. “Oekraïne is een derde winter zonder energie ingegaan, de economie is ingestort en ongeveer 10 miljoen Oekraïners zijn het land ontvlucht”, zegt Nabil Jijakli. De nucleaire dreiging, echt of ingebeeld, is ook een drijvende kracht: Moskou heeft zijn nucleair afschrikkingsbeleid geherdefinieerd, waardoor het een aanvallende niet-nucleaire staat kan treffen als die staat wordt geholpen door een nucleaire macht.

Wat de uitkomst ook is, de oorlog in Oekraïne heeft de as tussen Rusland, Iran en Noord-Korea versterkt. Daardoor zijn de internationale spanningen toegenomen: in het Midden-Oosten lijkt Rusland nu samen met Iran materiële hulp te bieden aan de Houthi-rebellen. In Oekraïne nemen Noord-Koreaanse troepen deel aan het conflict, terwijl in Azië de spanning tussen Noord- en Zuid-Korea is toegenomen.

3/ Is China de leider van het Zuiden?

Zou China in die gefragmenteerde wereld op natuurlijke wijze kunnen uitgroeien tot een macht die in staat is het mondiale Zuiden te verenigen? “Het Zuiden is niet homogeen”, zegt Tanguy Struye, “en het kiest niet voor de ene of de andere kant. Veel landen kiezen op basis van hun belangen voor de Russen, de Amerikanen of de Europeanen.”

Militair gezien, is China niet klaar om de Verenigde Staten te verdringen, ook al heeft Peking de afgelopen maanden zijn oefeningen in de Chinese Zee opgevoerd, vooral rond Taiwan. Volgens Nabil Jijakli “is er nog altijd maar één militaire macht die zichzelf overal ter wereld kan doen gelden, en dat zijn de Verenigde Staten. China is het Rijk van het Midden, actief in zijn eigen zone”, zegt hij. “We zien dat in relatie tot Taiwan, de Filipijnen en Vietnam. Maar wanneer de directe belangen van China worden bedreigd, kan de Chinese reactie zeer fel zijn”, voegt hij eraan toe.

“Economisch gezien is China op zoek naar stabiliteit, om zijn rol in de wereldwijde waardeketen te versterken”, zegt Raphaël Cecchi, Senior Country Risk Analyst bij Credendo. “Maar die zoektocht verliep niet van een leien dakje”, zegt hij. Het land werd gedwongen zijn Zijderoute (het enorme logistieke project om Chinese producten naar Europa te brengen, nvdr) te herijken. Op het binnenlandse front “staat de Chinese economie sinds covid stil en weet ze niet meer hoe ze weer op gang moet komen”, zegt Sylviane Delcuve, senior econoom bij BNP Paribas Fortis. “De Chinezen hebben geen vertrouwen meer in hun regering, de indicatoren voor het consumentenvertrouwen zijn nog nooit zo laag geweest en het probleem van de jeugdwerkloosheid is zo groot dat China geen statistieken meer publiceert. Er is iets gebroken na covid, en ik denk dat het structureel is.”

De Chinese economie stapelt de problemen op: de bevolking vergrijst; de vastgoed- en de bouwsector, goed voor ongeveer 25 procent van het bruto binnenlands product (bbp), zitten in een ernstige crisis; lokale overheden en veel bedrijven zitten zwaar in de schulden; opstandige consumenten beperken hun uitgaven, wat de groei vertraagt; en het aantal jongeren zonder baan neemt toe. De jongste tijd heeft Peking zijn stimuleringsplannen opgevoerd, maar er zijn nog geen grote successen geboekt.

“Maar internationaal is China de leider in zijn handelsrelaties met het Zuiden. Het is de eerste of tweede handelspartner van veel landen in het Zuiden en is vaak hun grootste schuldeiser, soms in concurrentie met het Internationaal Monetair Fonds”, legt Pascaline della Faille, Country and Sector Risk Manager bij Credendo, uit. Zoals Raphaël Cecchi opmerkt, “wil China het netwerk dat het heeft opgebouwd in stand houden, wat het een voordeel geeft in veel discussies in internationale instellingen.”

4/ Kunnen we het over deglobalisering hebben?

Heeft dat gefragmenteerde mondiale landschap de doodsklok geluid voor de globalisering? Charlotte de Montpellier, senior econoom bij ING België, denkt van niet. Toegegeven, merkt ze op, “sinds enkele jaren is de globalisering niet toegenomen, en dat is niet alleen te wijten aan de pandemie. Maar ze neemt ook niet af.”

In tegenstelling tot wat we misschien hebben gehoord, zien we ook geen trend naar nearshoring (het uitbesteden van productieactiviteiten naar buurlanden), het verkorten van de waardeketen en het vinden van leveranciers dichter bij huis. Hoewel er strategisch wordt nagedacht, “bepalen vooral de prijzen de beslissingen, en in een context van zwakke groei zijn de prijzen in China ook laag”, benadrukt de econoom. “We zien dus geen massale verandering in de toeleveringsketen.”

Waar moeten Belgische exporteurs zich op richten? Antwoord: op opkomende markten en – voor wie kan – de Verenigde Staten. De markten met het meeste potentieel zullen waarschijnlijk niet Europees zijn. “In Europa zullen bepaalde lidstaten in 2025 met economische moeilijkheden kampen, in de eerste plaats Duitsland”, waarschuwt Sylviane Delcuve.

Het potentieel ligt dus elders. “Als we kijken naar onze risicoanalyse, zijn opkomende landen interessant”, zegt Nabil Jijakli. “Het risico is niet verdwenen, maar het is verzacht en heeft een ander gezicht gekregen: dat van de bureaucratie, bestuursproblemen en moeilijkheden met wetten die bedoeld zijn om de nationale belangen te beschermen.”

Maar Belgische bedrijven zijn niet de enige die op die potentieel aantrekkelijke markten azen: “Het is ook moeilijk er door te dringen, omdat er zoveel concurrentie is uit andere landen”, merkt Pascaline della Faille op.