‘Geen pensioenhervorming, wel pensioenontaarding’

De wet van het Belgische pensioenbeleid luidt: de omvang van de pensioenhervorming is omgekeerd evenredig met de omvang van het pensioenprobleem. We kunnen gewagen van een wet, omdat ze standhoudt over de coalities heen. Begin deze eeuw, toen de vergrijzing nog in het verschiet lag, ambieerde de federale politiek een preventieve neutralisering door het Zilverfonds en het Generatiepact. Begeleid door de nieuwe Studiecommissie voor de Vergrijzing zouden de oplopende vergrijzingskosten worden opgevangen met een loopbaanrevolutie en de afbouw van de overheidsschuld.

Van die intenties kwam weinig in huis, behalve luid vakbondsprotest, oplopende pensioenuitgaven en – helaas – een hardnekkige overheidsschuld. Het Generatiepact veroorzaakte een generatieconflict. Pensioenvoluntarisme werd pensioenverzuring. Hooguit rees het bewustzijn van een brede hervorming, weliswaar gecounterd door syndicaal pensioennegationisme. De regering-Di Rupo had nog de moed een pensioenstrategie te laten uitwerken door een commissie onder leiding van de toen politiek gepensioneerde Frank Vandenbroucke.

Het rapport van de pensioencommissie was deels hervormen voor de vergrijzing, deels focussen op uitkeringen en ongelijkheden, deels een blinde vlek in de financiering. Een stap terug in doortastendheid, maar een stap vooruit in politiek evenwicht. Het mocht niet zijn. De uitvoering zou gebeuren onder de regering-Michel I. We kregen symboolpolitiek: een hogere pensioenleeftijd met een pennentrek beslist maar niet in de feiten gerealiseerd, en vakbondsmobilisatie tegen de ‘sociale horror’. De pensioenverzuring was compleet.

Ondertussen was de klok van de vergrijzing blijven tikken. De ingrediënten van een pensioenhervorming bleven stabiel. Een bonus-malussysteem om langere loopbanen te stimuleren, versterkt met een tweede pijler die de uitkeringen verhoogt op basis van werken. Meer gelijkheid en billijkheid tussen wettelijke pensioenstelsels, inclusief het uitdoven van de uitzonderingsregimes. Het aanpassen van de voorwaarden aan de demografische vergrijzing, gekoppeld aan betere loopbanen. Maar de lopende pensioenuitgaven bleven escaleren. De politiek werd ingehaald door de tijd. Het werd te laat voor preventief en structureel hervormen. Er was alleen nog ruimte voor noodmaatregelen die instant ingrijpen op verworven pensioenverwachtingen.

De politiek werd ingehaald door de tijd. Er was alleen nog ruimte voor nood- maatregelen die instant ingrijpen op verworven pensioenverwachtingen.

Zo krimpt de ruimte voor politieke consensus, terwijl de urgentie om te hervormen piekt. Het pensioenbeleid is tot begrotingsbeleid verworden. Dat geeft drie mogelijke scenario’s. Ofwel bevalt de Wetstraat van een gecombineerde pensioenhervorming en fiscale hervorming, met belastingen en besparingen als glijmiddel voor de langverwachte pensioendoorbraak. Ofwel besteden we steeds meer politieke energie aan steeds meer budgettaire maatregelen om het schip recht te houden. Ofwel laten we de boel gewoon ontaarden.

Het eerste scenario lijkt sciencefiction, maar hoop is eeuwig. Het tweede scenario ligt op tafel. Minister van Pensioenen Karine Lalieux (PS) bepleit een mix van aftoppen, beboeten en belasten: ingrepen die vooral de pensioenfactuur en de ideologie van een pensioennivellering dienen. Het derde scenario is al realiteit. De verhoging van de minimumpensioenen heeft de uitgavenlast voor de volgende generaties nog vergroot.

Wat zal de nasmaak van Vivaldi zijn? In Frankrijk zijn minder welvaart en meer vrije tijd op conto van de toekomst zowaar een zaak van nationale identiteit. De electorale verleidingskracht van de Franse pensioenontaarding in Wallonië kan onze pensioenpolitiek besmetten. Als dat gebeurt, dreigt ook hier de escalatie van populisme en radicalisme. Althans, als er bij ons nog een Emmanuel Macron opstaat. Anders is het gewoon amen en uit.