‘Fiscale dilemma’s: hoe ethisch is het gedrag van de overheid zelf?’

‘Wij laten ons als burgers te gemakkelijk aanpraten dat wij ethisch moeten reflecteren in het belang van de overheid’, zegt Koen Van Duyse, partner van Tiberghien Advocaten.

Vorige week was het na twee covid-jaren eindelijk weer zover: ons jaarlijkse congres waarop meer dan honderd fiscale professionals de waan van de dag even achter zich laten om naar de fundamenten van de fiscaliteit op zoek te gaan. We hadden professor Anne Van de Vijver van de Universiteit Antwerpen gevraagd ons te laten nadenken over belastingen en ethiek. Na het theoretisch kader bracht zij ook de resultaten van een onderzoek uitgevoerd bij ieder van ons. Ik deel enkele resultaten met u.

Stel dat u een accountant, een fiscaal advocaat of een interne fiscalist van een grote onderneming bent en u wordt gevraagd de jaarlijkse belastingaangifte op te maken en in te dienen. Eén van de aspecten is het al dan niet toepassen van een groot eenmalig fiscaal voordeel voor een nieuw productieproces. Een voorwaarde om dat voordeel te kunnen genieten, is dat de investering voor het einde van het vorige jaar in gebruik moest zijn genomen. In de donkere kerstdagen reed u ‘s morgens en ‘s avonds voorbij de fabriek en er brandde nooit licht. U hebt dus ernstige twijfels of alles wel operationeel was voor 1 januari. U ondervraagt de financieel directeur daarover en na lang aandringen krijgt u van de raad van bestuur uiteindelijk de schriftelijke bevestiging dat vorig jaar alles klaar was, in strijd met uw eigen waarnemingen. Wat nu? Niet onbelangrijk: als het fiscaal voordeel niet kan worden toegepast, gaat de onderneming failliet en staan 5.000 werknemers op straat. U hebt het lot van veel gezinnen in uw handen. De wet en uw eigen vaststellingen volgen, leidt tot familiale drama’s. De geest van de wet en de cliënt volgen, leidt tot een lagere opbrengst voor de schatkist.

In tegenstelling tot wat uit internationale studies blijkt, was er geen significant genderonderscheid. Doorgaans zijn vrouwen wetsconformer dan mannen, maar niet in deze peiling. Er was wel een opmerkelijk onderscheid naar leeftijd en ervaringsniveau.

De grote meerderheid van de ouderen weigert de opdracht. Bij ouderen wordt de ethische intentie bepaald door de wetgeving. Zijn jongeren daarentegen normlozer, durven ze minder in te gaan tegen wat een cliënt wil of spelen financiële motieven een rol? De spreuk ‘wiens brood men eet, diens woord men spreekt’ gaat niet op voor die groep die onafhankelijk van die ene cliënt betaald wordt. Het voornaamste motief van de jonge mensen om de aangifte vooralsnog in te dienen, was het lot van de 5.000 werknemers en hun familie, en het feit ingedekt te zijn door een schriftelijk ‘bewijs’. De gedachte speelde mee dat de kosten van de werkloosheid en de minderontvangsten uit de personenbelasting misschien een groter gat in de schatkist zouden slaan dan de lagere vennootschapsbelasting.

Het onderzoek bevatte ook testvragen. Eén vraag had tot doel de anarchisten uit te sluiten, die hun gedrag voornamelijk laten bepalen door het zich afzetten tegen een inhoudsloze overheid. Dat was meer aanwezig bij de oudere dan bij de jongere generatie. Waarschijnlijk is daarbij de levenservaring doorslaggevend. Want ligt de bestaansreden van het ethisch dilemma niet bij de overheid zelf? Wie haalt het in zijn hoofd de ingebruikname van een nieuw procedé op 31 december een voordeel te geven en op 1 januari niet meer. Willekeur.

Wij laten ons als burgers te gemakkelijk aanpraten dat wij ethisch moeten reflecteren in het belang van de overheid. Om het ethisch gedrag van de overheid en haar vertegenwoordigers wordt in een wijde boog heen gegaan. Is een ongebreidelde uitgavendrift de juiste norm? Minder uitgaven zouden minder belastingen vereisen. Een belastingdruk van meer dan 50 procent en ongeplafonneerde sociale bijdragen zijn er mee de oorzaak van dat de onderneming niet verder kan zonder het fiscaal voordeel. Volgend jaar zijn de beleidsmakers welkom op ons congres met een onderzoek over hun ethische dilemma’s.

Trouwens, wat zou u doen?