‘Existentiële uitdaging’: Mario Draghi trekt aan alarmbel over Europees concurrentievermogen

“Voor het eerst sinds de Koude Oorlog moeten we vrezen voor ons zelfbehoud.” In zijn langverwacht rapport over de toekomst van het Europese concurrentievermogen trekt oud-ECB-voorzitter (2011-2019) en voormalig Italiaans premier (2021-2022) Mario Draghi aan de alarmbel. Hij heeft een rist voorstellen klaar om de EU snel weer competitiever te maken op het wereldtoneel, maar zoals verwacht breekt hij daarbij ook een lans voor de uitgifte van gemeenschappelijke Europese schulden. Daarmee moeten grensoverschrijdende investeringen in bijvoorbeeld energie-infrastructuur kunnen worden gefinancierd.

Het was Europees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen die Draghi vorig jaar de opdracht gaf een verslag te maken over de toekomst van het Europese concurrentievermogen, met daarin ook aanbevelingen om Europa sterker te maken in zijn competitie met de Verenigde Staten en China. Het onderwerp is sindsdien alleen nog maar urgenter geworden, zei Von der Leyen – die intussen benoemd is voor een tweede mandaat – maandag bij de persvoorstelling van het Draghi-rapport. “Er is nu een grote consensus dat dit bovenaan onze agenda moet staan, en centraal in ons beleid.”

De toestand is ernstig, maar niet hopeloos, vindt Draghi. Ondanks vele pogingen om het tij te keren, loopt de economische groei in Europa al sinds het begin van de eeuw achterop. Bovendien heeft het oude continent de trein van de digitalisering grotendeels gemist en kan het niet op de productiviteitsgroei rekenen die de techsector in bijvoorbeeld de VS wel creëert. Van een natuurlijke toename van de arbeidsbevolking om de groei te ondersteunen, is evenmin sprake.

Volgens de oud-premier gaat het om niet minder dan het “zelfbehoud” van Europa. “Dit is een existentiële uitdaging”, schrijft hij in het voorwoord van zijn rapport. “Welvaart, gelijkheid, vrijheid, vrede en democratie in een duurzame omgeving zijn Europa’s fundamentele waarden. De Europese Unie bestaat om te verzekeren dat de Europeanen altijd van deze fundamentele rechten kunnen genieten. Als Europa ze niet langer kan aanbieden – of keuzes moet maken – zal het zijn bestaansreden verloren hebben.”

Decarbonisering

Om Europa ondanks alles productiever te maken, ziet Draghi drie prioriteiten. Ten eerste moet de innovatiekloof met de VS en China worden gedicht, vooral inzake geavanceerde technologie. Op zijn persconferentie gaf Draghi het voorbeeld van hoe tussen 2008 en 2010 bijna dertig procent van de in Europa opgerichte ‘unicorns’ (start-ups die meer dan 1 miljard dollar waard worden) hun hoofdzetel naar het buitenland verhuisd hebben, voornamelijk naar de VS. Die bedrijven moeten in Europa kunnen blijven.

Ten tweede moet de decarbonisering van de economie nog veel meer dan nu het geval is aangegrepen worden als een opportuniteit. Daarvoor is meer gecoördineerd beleid nodig, zodat bijvoorbeeld de gasprijs kan losgekoppeld worden van de prijs voor duurzame energie. Bedrijven en consumenten moeten mee kunnen profiteren van een lagere energieprijs.

Ten derde moet de afhankelijkheid van andere economische blokken worden afgebouwd en de collectieve veiligheid versterkt. Europa heeft volgens Draghi nood aan een heus gemeenschappelijk “buitenlands economisch beleid”. “Alleen samen kunnen we op de markt de nodige hefbomen creëren”, aldus Draghi.

In zijn rapport doet de Italiaan een 170-tal concrete voorstellen. “Dit is geen visie voor de toekomst van de Europese Unie. De meeste van deze voorstellen kunnen relatief snel ingevoerd worden en kunnen een tastbaar verschil maken,” zei hij.

Nieuw industrieel beleid

Von der Leyen zei het rapport de komende legislatuur ter harte te zullen nemen, maar het lijkt nu al duidelijk wat onder de lidstaten het grootste discussiepunt zal worden. Als het van Draghi afhangt, zal de uitgifte van gemeenschappelijke Europese schulden een grote bijdrage kunnen leveren aan de financiering van grote projecten. Maar, zo nuanceerde hij, “dit is een belangrijk instrument, maar geen doel op zich”. Sowieso is voor de doelstellingen van zijn rapport een bijkomende jaarlijkse investering van 750 tot 800 miljard euro nodig, berekende Draghi, of zo’n 4,4 tot 4,7 procent van het Europese bbp.

Het rapport van Draghi kan op instemmende reacties rekenen. Zo reageerde Europees Parlementslid Bruno Tobback (Vooruit) dat de Commissie ermee aan de slag moet gaan en een beleid moet uittekenen dat inzet op een duurzame, digitale en innovatieve economie. “Het is duidelijk dat er nood is aan een nieuw Europees industrieel beleid, dat onze economie klaarstoomt voor de toekomst, onze duurzame bedrijven ondersteunt en wapent tegen (oneerlijke) concurrentie van buitenaf, en dat onze infrastructuur klaarstoomt om die economie van de toekomst te dragen”, zei hij.

Wat het kostenplaatje betreft, benadrukt Tobback dat er nood is aan nieuw publiek geld om de transitie te bekostigen. “Eigen inkomsten en gezamenlijk gedeeld geld”, klonk het. “Met gezamenlijke leningen minimaliseren we de risico’s voor de lidstaten, bieden we hen meer financiële ruimte én creëren we nieuwe stimulansen voor onze economie.”

Kapitaalmarktenunie

Johan Van Overtveldt (N-VA) zei dan weer dat de uitgifte van gemeenschappelijk schuldpapier (‘common safe assets’ in het rapport) eigen is aan een volwaardige staat, maar de EU dit vooralsnog niet is. “Ik ben daar dan ook principieel geen voorstander van. Maar ook landen als Nederland en de Scandinavische landen zullen er niet voor staan springen”, zei hij. “Maar deze discussie nu als primordiaal gaan beschouwen, komt neer op het opvijzelen van de tegenstellingen en het hypothekeren van compromissen.”

De voormalige minister van Financiën argumenteert dat bijkomende middelen kunnen vrijgemaakt worden door op bepaalde uitgavenposten te besparen, én door de rechtstreekse bijdrages van de lidstaten op te trekken. “Dat is het meest eenvoudig, transparant en snel”, aldus Van Overtveldt. “Ook het vervolledigen van de Europese kapitaalmarktenunie kan voor een grote ‘return on investment’ zorgen. Daar zou ik in het rapport persoonlijk meer aandacht aan besteed hebben.