Exclusieve enquête: is de Belg bang voor oorlog?

Zes op de tien Belgen vrezen voor een derde wereldoorlog. Een meerderheid wil meer investeringen in defensie ten koste van migratie of het staatsapparaat. Eén op de twee Belgen zegt bereid te zijn Amerikaanse producten te boycotten. Er tekent zich een nieuwe wereld van maximale spanning af, die zorgen baart.

Zes op de tien Belgen vrezen dat er een derde wereldoorlog kan uitbreken. Dat blijkt uit een grote enquête die het marktonderzoeksbureau Kantar uitvoerde voor Knack, Le Vif, Trends, Trends-Tendances, Kanaal Z/Canal Z en De Zondag. De ongerustheid over de Russische dreiging, veroorzaakt door de oorlog in Oekraïne en vertienvoudigd door de terugtrekking van de Verenigde Staten, is voelbaar.

24,2 procent van de Belgen is “heel bang” voor een grootschalig conflict en 38 procent is “eerder bang”. Dat is samen 62,2 procent. De bezorgdheid is groter aan Franstalige kant: 32,8 procent is “heel bang”, tegenover 16,7 procent aan Vlaamse kant. De Belgen zijn even ongerust (63%) over de mogelijkheid dat kernwapens gebruikt worden in de oorlog in Oekraïne.

Maar dat betekent niet dat de Belgen bereid zijn de wapens op te nemen: een meerderheid van hen (62,1%) ziet dat niet zitten, maar 21 procent is daar wel toe bereid. De mogelijke terugkeer van de dienstplicht is controversiëler. Op de vraag “Moet België de dienstplicht opnieuw invoeren?” zegt bijna de helft van de Belgen ja (48%), terwijl 40 procent tegen is en 12 procent geen mening heeft.

De oproep van Europees Commissaris Hadja Lahbib aan de Belgen om een overlevingspakket te hebben, lijkt aan dovemansoren gericht. Bijna negen op de tien Belgen zeggen er geen te hebben.

Instabiliteit

“De naoorlogse multilaterale wereld valt voor onze ogen uiteen”, zegt Bertrand Candelon, professor economie aan de UCLouvain. “Die trend zie ik al sinds de covidpandemie. De ontrafeling gaat steeds sneller, zoals we net hebben gezien met de handelsoorlog die de Verenigde Staten hebben ontketend. Na de financiële crisis van 2008 was de G20 nog het forum voor overleg. Nu gebeurt alles eenzijdig. De Russen hebben Oekraïne eenzijdig aangevallen en Donald Trump verhoogt de invoertarieven zonder overleg en op basis van berekeningen die weinig geloofwaardig zijn. De wereld versplintert en we beseffen maar al te goed dat dit tot grote instabiliteit en confrontaties kan leiden.”

Candelon vervolgt: “Ik zie ook heel wat regeringen inspelen op die angst voor oorlog. Als ze over een ‘overlevingspakket’ spreken, maakt dat de mensen ongerust. Maar zover zijn we nog niet. Mensen spelen op die angsten in om hun macht te legitimeren, en dat is niet gezond. Die angstopwekkende aanpak helpt niet. Als er een oorlog komt, dan komt er een oorlog. Het is duidelijk dat de situatie gespannen is, maar meedoen aan de angstzaaierij helpt niet.”

“Ik ga vaak spreken voor verenigingen en voel die angst ook bij veel mensen”, reageert professor internationale politiek en defensiespecialist Sven Biscop (UGent) op de resultaten. “Voor het eerst in mijn loopbaan ben ik zelf bezorgd over het risico op oorlog. De kans bestaat dat het tot een rechtstreeks treffen komt met Rusland, mogelijk veroorzaakt door een incident in Oekraïne, als Europa troepen daarheen stuurt na een vredesakkoord. Als zo’n incident zou escaleren, krijg je een Russisch-Europese oorlog, in plaats van een Russisch-Oekraïense oorlog. Of méér bewapenen de angst bij de burgers kan wegnemen? Europa moet sterker investeren in defensie om te vermijden dat het tot een oorlog kan komen. Dat moet de boodschap aan Rusland zijn: zelfs als de bijdrage van de Verenigde Staten twijfelachtig wordt, heeft het geen zin oorlog te voeren met Europa, want dat staat sterk genoeg.”

Investeren in defensie

Moeten we meer investeren in defensie? Een meerderheid is voor. 51,9 procent vindt dat de defensie-uitgaven moeten worden verhoogd, een mening die in de drie regio’s van het land wordt gedeeld. 24,9 procent van de ondervraagden zou graag zien dat de uitgaven op hetzelfde niveau blijven, terwijl slechts 11,9 procent een verlaging wil.

Waar moet dat geld vandaag komen? 56,9 procent vindt dat het migratiebeleid en de opvang van migranten minder prioriteit hebben. Het verschil is nauwelijks merkbaar tussen Nederlandstaligen (59,5%) en Franstaligen (53,8%). Daarna volgt het belang van het staatsapparaat en de ambtenarij (44,8%), met een opmerkelijk verschil tussen het noorden (51,3%) en het zuiden (36,8%).

Op de derde plaats vinden we de wens om subsidies aan bedrijven terug te schroeven (37,3%), maar die maatregel is veel populairder bij Vlamingen (45,7%) dan bij Franstaligen (26,8%). Op de vierde plaats komen de werkloosheidsuitkeringen met 32,8 procent, op de voet gevolgd door ontwikkelingshulp (32,4%). 21,2 procent wil het cultuurbudget verlaagd zien, vooral in Vlaanderen, en 18,8 procent het klimaatbudget.

Gaan we naar een andere wereld? “Er zijn vandaag drie grote uitdagingen die aanzienlijke investeringen vereisen”, zegt Bertrand Candelon. “Defensie, de ondersteuning van het concurrentievermogen van onze economie en de energietransitie. Elk plan vertegenwoordigt bijna 1.000 miljard euro op Europees niveau. Dat zijn existentiële uitgaven. Maar Europa heeft een enorme schuld opgebouwd. We hebben de middelen niet meer.”

Bertrand Candelon wijst erop dat een groot deel van onze schuld in handen is van buitenlandse investeerders, pensioenfondsen of staatsinvesteringsfondsen. “Dat betekent dat we niet langer de volledige controle hebben over onze financiering en dat we onze soevereiniteit verliezen.”

Uit onze enquête blijkt ook dat het idee van een staatsobligatie die specifiek bestemd is voor defensie-uitgaven niet door een meerderheid wordt gesteund: slechts 27,9 procent is voor en 51,2 procent is tegen.

Inflatieangst

75,3 procent van de Belgen denkt dat het gespannen klimaat een impact zal hebben op hun portemonnee. Slechts 11,9 procent denkt dat het geen verschil zal maken. 81,4 procent vreest ook een stijging van de prijzen. Een grote meerderheid, die alleen versterkt zal worden door de handelsoorlog die uitbrak na de enquête.

“Het laat zien dat het publiek economische mechanismen begrijpt, en dat is positief”, zegt Bertrand Candelon. “De verhoging van de invoertarieven, de verwachte vergeldingsmaatregelen en de verplaatsing van activiteiten met duurdere arbeidskrachten zullen de prijzen onvermijdelijk doen stijgen. Door de liberalisering van de handel is onze koopkracht de afgelopen veertig jaar toegenomen. In een studie heb ik aangetoond dat de handel elk jaar 1,5 procent meer van het bruto binnenlands product (bbp) vertegenwoordigt. Als we de grenzen sluiten, zullen de negatieve gevolgen aanzienlijk zijn. Evenzogoed, als we een land goed kennen en er handel mee drijven, zullen we minder geneigd zijn er oorlog tegen te voeren.”

“Die vrees is absoluut terecht”, reageert Stijn Baert, professor arbeidseconomie aan de UGent. “Om te beginnen heeft de handelsoorlog tussen de Verenigde Staten en de Europese Unie invloed op onze portemonnee. Als Belgische bedrijven plots minder kunnen exporteren naar Amerika en mogelijk een deel van hun productie zien terugvallen, kan het betekenen dat ze werknemers moeten ontslaan. Europa heeft al aangekondigd te zullen reageren met extra belastingen op producten die uit de Verenigde Staten komen. Aangezien de consumenten de totale kostprijs betalen, met die extra belastingen erbij, zullen Amerikaanse producten in onze supermarkt duurder worden.”

“Daarnaast is er de dreiging van een echte militaire oorlog”, vervolgt Baert. “Op een plaats waar oorlog uitbreekt, valt de normale economie voor een stuk stil. We hebben dat gezien in Oekraïne en Rusland. De toevoer van onder meer granen en gas viel terug. Dat zorgde ervoor dat we die uit andere landen moesten halen, wat de prijzen opdreef. Het gevolg was de inflatiecrisis die we in 2022 gekend hebben. Zien we in de toekomst een nieuwe escalatie, dan mogen we bijkomende prijsverhogingen verwachten.”

Boycot Amerikaanse producten

In die onrustige internationale context verslechtert de band met de Verenigde Staten van Donald Trump almaar meer. De Amerikaanse president en zijn clan hebben hun kritiek op de Europese Unie opgevoerd, steunen extremistische partijen in verschillende Europese landen en zoeken toenadering tot Rusland in hun streven naar vrede in Oekraïne.

Moeten we Amerikaanse producten, zoals Coca-Cola, Facebook en Tesla, boycotten? 45,7 procent is voor (43,1% aan Vlaamse kant, 48,8% aan Franstalige kant). 54,3 procent is tegen.

Op de vraag waar we de wapens moeten kopen die we nodig hebben voor onze verdediging, wilde 41,1 procent ze in andere Europese landen kopen, 38,9 procent in België en amper 10,5 procent in de Verenigde Staten.

“Ik kan begrijpen dat mensen Amerikaanse producten willen boycotten. Dat is een natuurlijke reflex”, zegt Bertrand Candelon. “Maar als je stopt met Coca-Cola te drinken, moet je weten dat 70 procent van de flesjes in Europa wordt geproduceerd, wat betekent dat bedrijven ten onder zullen gaan. Als we hetzelfde doen met Tesla, moet je er rekening mee houden dat Belgische bedrijven onderdelen leveren aan dat bedrijf, en dat zal ook schade veroorzaken. We kunnen het ook hebben over wederuitvoer: we kunnen Amerikaanse pistachenoten boycotten, maar de Verenigde Staten zullen ze kunnen verkopen aan India, dat ze aan ons zal verkopen. Dat hebben we gezien met Rusland: we zitten nu aan het zestiende pakket sancties en kopen nog altijd van Rusland. Alles is met elkaar verweven.”

Lees ook: ‘Koop Europees’-beweging wint aan populariteit, maar is niet zonder risico

Bovendien is Donald Trump bezig het vertrouwen tussen Europa en de Verenigde Staten te breken, zegt Candelon. “Zodra je tarieven oplegt zoals hij doet, en zelfs als je zegt dat je daarna bereid bent te onderhandelen, is er iets gebroken. Na zo’n breuk zal een investeerder twee keer nadenken. Dat brengt ons ook terug bij de kwestie van de militaire goederen: als we weten dat de Amerikanen zich kunnen terugtrekken, roept dat twijfels op over de aankoop van wapens die met Amerikaanse toestemming kunnen worden gebruikt, zoals het debat over de F-35 bewijst. In termen van nationale veiligheid en soevereiniteit zal er een tendens zijn om de blik naar binnen te richten. Zullen we de Italianen vertrouwen, als ze rechtstreeks met Trump onderhandelen? Hier zien we opnieuw dat het multilateralisme aan het ontrafelen is.”