‘Een werkloosheidsverzekering is een verhaal van rechten en plichten’

De werkloosheidsverzekering is, als onderdeel van onze sociale zekerheid, een verhaal van rechten en plichten, van solidariteit en verzekering, van collectieve maar ook van eigen verantwoordelijkheid. Dat zeg Bart Buysse, directeur-generaal van werkgeversorganisatie VBO.

Onze Belgische bedrijven zorgen voor veel bijkomende banen. Een goede zaak, ook voor onze sociale zekerheid, op voorwaarde dat we de vele vacatures ook ingevuld krijgen. Maar meer dan 145.000 vacatures blijft openstaan en hebben de op een na hoogste vacaturegraad (3,5 procent) in Europa, terwijl er 355.000 werkzoekende, uitkeringsgerechtigde volledig werklozen zijn. Een groot deel van hen zou, met een efficiënt activeringsbeleid, onmiddellijk aan de slag kunnen. En net daar wringt het schoentje: ons werkloosheidsstelsel is te weinig activerend.

Natuurlijk is er de mismatch tussen vraag en aanbod, die onderwijs, opleiding en heroriëntering moeten wegwerken. En natuurlijk moeten bedrijven hun aanwervingseisen bijstellen en niet langer zoeken naar witte raven. Net zoals werkzoekenden ruimer moeten zoeken en hun professionele gps bijstellen richting kansen op de arbeidsmarkt.

De bemiddelingsdiensten moeten hen daarin bijstaan, via een bredere screening van competenties en ervaring, maar ze moeten ook het werk- en leervermogen nog beter kunnen matchen en werkzoekenden heroriënteren om hun meer kansen op werk te bieden.

Veel vacatures vereisen zelfs geen bijzondere kwalificaties of ervaring, maar raken toch niet ingevuld. Het gaat om een op de drie algemene en zelfs vier op de tien knelpuntvacatures. Hoe los je dat op? Een van de sleutels ligt bij de werkloosheidsverzekering. Die biedt inkomenszekerheid aan wie z’n werk verliest. De bedoeling moet zijn daarna zo snel mogelijk weer aan de slag te gaan. Om die reden is de werkloosheidsuitkering als financieel vangnet in alle andere Europese landen tijdelijk van aard en gaat ze gepaard met een sterke opvolging en activering van werklozen.

Beperking in de tijd

In België zijn de werkloosheidsuitkeringen onbeperkt in de tijd. Werklozen werden ook lange tijd niet aangesproken op hun zoekgedrag naar werk. Dat gebeurt pas sinds 2004 en het was toen een compromis dat de beleidsmakers hebben bereikt om een beperking in de tijd te voorkomen.

We stellen evenwel vast dat, nu de begeleiding, de opvolging en de controle van werklozen in één hand verenigd zijn, dat laatste aspect naar de achtergrond dreigt te verdwijnen, terwijl het een wezenlijk onderdeel is van een performant werkloosheidsbeleid, ook in andere landen.

Een ander element dat onmiskenbaar een impact heeft op de inspanningen en het zoekgedrag van werklozen, is het uitkeringsbedrag. Onder de vorige regering werd de degressiviteit van de werkloosheidsuitkeringen enigszins versterkt, zij het onvoldoende. Er bestaat namelijk nauwelijks degressiviteit voor de laagste uitkeringen, die doorgaans het moeilijkst te activeren zijn.

De degressiviteit ligt in het kader van de Arbeidsdeal opnieuw op de regeringstafel. Het doel is de uitkering in de eerste werkloosheidsperiode te verhogen en ze nadien sneller te doen dalen. Het voorstel om de uitkering degressiever te maken, is positief. Een sterkere prikkel is nodig, maar die kan alleen werken indien men de uitkering na de eerste periode ook daadwerkelijk sneller verlaagt. Het is ook de enige manier om die maatregel budgettair neutraal te houden en geen meeruitgaven te veroorzaken.

Werk is beste garantie tegen armoede

Daarbij is het niet de bedoeling mensen in de armoede te duwen. Werk is nog steeds de beste garantie tegen armoede. België telt amper 5 procent working poor, terwijl het Europese gemiddelde 10 procent is. We kunnen bovendien de enveloppe voor welvaartsaanpassing inzetten om de laagste uitkeringen te verhogen waar dat mogelijk is. Zo benutten we de beschikbare middelen gericht, daar waar de noden het hoogst zijn, in plaats van ze breed uit te smeren over alle uitkeringen.

Hopelijk brengen een versterkte degressiviteit in combinatie met een sterke begeleiding naar werk en opvolging van werklozen soelaas. Als dat onvoldoende oplossing biedt, blijft weinig anders over dan te doen wat andere Europese landen (ook de Scandinavische ‘modellanden’) met een hogere werkzaamheidsgraad ons al lang hebben voorgedaan: de uitkeringen beperken in de tijd.

De werkloosheidsverzekering is, als onderdeel van onze sociale zekerheid, een verhaal van rechten en plichten, van solidariteit en verzekering, van collectieve maar ook van eigen verantwoordelijkheid. Die evenwichten moeten we bewaren als we ons systeem duurzaam willen houden.