Een pauselijk anti-Davos: Paus Franciscus hoopt een nieuw economisch model te zalven

De paus presenteert een handvest voor een nieuwe economie.

In de middeleeuwse stad Assisi houdt paus Franciscus in maart 2020 een bijeenkomst van studenten, academici en maatschappelijk bewuste ondernemers. Ze zullen er werken aan een handvest voor een nieuw soort economie, die de markteconomie en de sociale harmonie van Assisi zal weerspiegelen. Het handvest zal De economie van Francesco heten, als eerbetoon aan de natuurminnende patroonheilige van Italië, die onder de basiliek van de stad begraven ligt.

Het expliciete doel is duurzamere manieren van leven te vinden. Met de ontwikkeling van een circulaire economie zal iedereen, ook de planeet, gebaat zijn, is de redenering. Het impliciete doel is alternatieven te ontwikkelen voor het kapitalistische vrijemarktsysteem, ook al heeft dat model grote delen van de mensheid uit de armoede geholpen. Als een soort pauselijk anti-Davos moet het handvest een aanvulling vormen op Laudato Si, de pauselijke encycliek over klimaatverandering die gepubliceerd is in 2015. Die leverde de paus een sterke aanhang op onder milieuactivisten. De kans dat het vervolg hetzelfde effect zal hebben op economen, is klein.

Paus Franciscus heeft het volste recht zich te mengen in het bedrijfsleven. God en Mammon hebben samen een lange weg afgelegd. In Umbrië openden broeders van Assisi de eerste pandjeszaken, lieten ze het aanreken van rente op bankleningen toe en moedigden ze bloeiende markteconomieën aan, waarvan de stad een trotse begunstigde is. Vandaag blijven sommige broeders een voorstander van competitief kapitalisme, op voorwaarde dat het eerlijk is. Daar wringt het schoentje. Ze vinden dat de Angelsaksische versie “narcistisch” geworden is.

Encycliek over bedrijfsethiek

De moeilijkheid is een alternatief te bedenken, dat niet leidt tot een systeem van dominantie en controle. De paus is vaag over zijn remedies. Hij noemt business “een edele roeping” en schaarde zich onlangs achter een koolstofprijs als marktantwoord op de klimaatverandering. Maar hij stelt vrije markten ook gelijk aan tirannie en ziet over het hoofd dat veel problemen – niet het minst in landen als Italië – ontstaan omdat markten niet vrij genoeg zijn.

Sterker staat hij als hij predikt over ethiek. Hij zou er goed aan doen de beroemdste spreekstoel ter wereld te gebruiken om bedrijven aan te manen zich moreler op te stellen tegenover hun werknemers, plaatselijke gemeenschappen en het milieu. Als hij een encycliek schrijft over bedrijfsethiek die even doordacht en lyrisch is als zijn encycliek over klimaatverandering, zal dat veel meer aandacht trekken dan als hij halfbakken beleidsmaatregelen voorstelt, die elke nadenkende econoom snel kan afdoen als onzin.