‘Een goed draaiende economie kan niet zonder een gezonde dosis faillissementen’

Een failliet bedrijf is niet alleen een poel van teloorgang, jobverlies en sociale ellende. Het is ook een bron van nieuwe kansen, nieuwe jobs en nieuwe groei. Dat zegt Trends-hoofdredacteur Daan Killemaes.

Een goed draaiende economie kan niet zonder een gezonde dosis faillissementen en krimpende bedrijven, want anders komen er geen mensen en middelen vrij om de nieuwe en groeiende ondernemingen alle kansen te geven. Die ondernemingsdynamiek, of creatieve destructie, is volgens economisch onderzoek goed voor liefst driekwart van de toename van de productiviteit die in onze westerse economie de belangrijkste bron van economische groei is. Er hoeft geen champagne te vloeien bij een faillissement, maar bedenk dat er ruimte komt voor anders en beter.

U voelt de bui al hangen, met deze ondernemingsdynamiek is het slecht gesteld, en niet alleen in België. Zo luidt de conclusie van nieuw onderzoek van Joep Konings en Gert Bijnens, verbonden aan de KU Leuven en Vives. Sinds het begin van de jaren negentig neemt het aantal snelgroeiende ondernemingen af, terwijl net die snelle groeiers voor het gros van de nieuwe jobs en productiviteitswinsten zorgen. We maken de destructie mee van de creatieve destructie, en daarmee ook het einde van de groei. Het is tekenend dat we nu, in volle hoogconjunctuur, tevreden zijn met een groei van 2 procent. De lat ligt steeds lager.

Waar gaat het mis? De hoofdverdachten moeten niet in eigen land gezocht worden, want in de Verenigde Staten is precies hetzelfde aan de hand. Steek het ook niet te veel op het soepele monetaire beleid van de centrale banken. Het fenomeen van afnemende dynamiek begon lang voor de centrale banken in 2008 de geldkraan opendraaiden. Zoek de oorzaken wel in de globalisering van de economie én in de technologische ontwikkeling, de digitalisering op kop. Door die fenomenen kan een selecte groep van multinationals een grote marktmacht opbouwen, de concurrentie indammen en de economie verlammen. Die supersterbedrijven pakken een steeds groter deel van de koek. In deze winnaarseconomie is een cruciale rol weggelegd voor de mededingingsautoriteiten om de economie van zuurstof te voorzien. Een standbeeld voor de Europese commissaris voor de Mededinging, Margrethe Vestager, als ze haar harde koers tegen de bijna-monopolisten van deze wereld aanhoudt.

Neem nu Facebook. De moloch van de sociale netwerken heeft een waarschuwingssysteem ontwikkeld om nieuwe concurrentie snel te detecteren en in de kiem te smoren, door hen op te kopen of te imiteren. Nieuwe spelers hebben tegen zo’n gigant met diepe zakken nauwelijks een kans. Facebook is een extreem voorbeeld van dominantie in sociale netwerken, maar de toename van de concentratie van de marktmacht, en dus het verpieteren van de concurrentie, blijft niet beperkt tot de technologiesector. De FANG’s (Facebook, Amazon, Netflix en Google) zijn het topje van de ijsberg. In de meeste sectoren hebben grote jongens de macht gegrepen. Enkel oudere, grotere bedrijven zijn nog bij machte de strijd aan te gaan en door te groeien, stellen Konings en Bijnens vast. Voor een kmo-land als België is dat geen prettige vaststelling.

Dat de bestaande kampioenen hun bedje gespreid hebben, valt af te lezen aan de beurskoersen. Wall Street bijvoorbeeld reeg de jongste tijd de records aan elkaar, met als belangrijkste steunpilaar de hoge en nog stijgende bedrijfswinsten, naast oplopende waarderingen. De bedrijfswinsten zijn historisch hoog, maar van een terugkeer naar een doorsneeniveau is nog geen sprake. Ook in Europa ondersteunden stijgende winsten de rally sinds 2016. Los van conjuncturele schommelingen is er te weinig concurrentie en te weinig dynamiek in de economie om deze winsten aan te vallen. Een slotgracht van dominantie beschermt Wall Street tegen vernieuwing. Dat is op korte termijn goed voor de kampioenen van nu, maar het is op lange termijn slecht voor iedereen.

Er moet tegenwoordig al gedreigd worden met een kernoorlog om de rustige vastheid op de beurzen te verstoren. De crisis rond Noord-Korea is ernstig en gevaarlijk. Kim Jong-un ziet de ontwikkeling van intercontinentale kernwapens als een noodzakelijke levensverzekering voor het voortbestaan van z’n regime, maar de VS zullen nooit toestaan dat Noord-Korea zulke wapens ontwikkelt. Noord-Korea lijkt op relatief korte termijn in staat die rode lijn te overschrijden die de Amerikaanse president Donald Trump heeft getrokken. De tijd dringt dus, want op een oorlog en dat type van destructie zit niemand te wachten.