‘Dit is het enige moment dat May een verkiezing kan winnen’

In de eerste peiling sinds de aanslag in Manchester verkleint de voorsprong van de Britse premier Theresa May op oppositieleider Jeremy Corbyn tot 5 procentpunten. Maakte de frontvrouw van de Tories een fout door vervroegde verkiezingen uit te schrijven? “Dit is het enige moment dat May een verkiezing kan winnen. Als ze wacht tot 2020, heeft het moeras van de brexit-onderhandelingen de mensen al lang op andere gedachten gebracht”, zegt de Britse professor en brexit-tegenstander A.C. Grayling.

“We are angry!”, luidt de titel van een van de vele vlammende epistels die Anthony Clifford (A.C.) Grayling schreef sinds de Britten ondertussen bijna een jaar geleden verrassend voor een toekomst buiten de Europese Unie kozen. Voor het referendum ontbond de vooraanstaande Britse humanist en hoofd van de New College of the Humanities zijn duivels vooral tegen God. Vandaag houdt hij zich bezig met meer Aardse zaken: de strijd tegen de brexit.

Grayling, jarenlang vaste columnist bij de Guardian en de Times en fellow bij het Wereld Economisch Forum, weigert de handdoek te werpen. Er staat dan ook een heel wat op het spel. “Als de brexit er komt, is het onvermijdelijk dat het Verenigde Koninkrijk opbreekt”, zegt hij stellig. “Engeland en Wales zullen dan op zichzelf, ergens in de Atlantische Oceaan drijven, terwijl de rest in de EU zit.”

We spreken Graylig in de aanloop naar de Britse Parlementsverkiezingen in Brussel, waar hij op uitnodiging van de denktank Full Circle zijn licht liet schijnen op de situatie in zijn thuisland.

De meest verrassende vaststelling sinds het referendum is misschien wel dat de voorspelde economische crash er niet gekomen is.

Grayling: “Dat is toch geen verrassing. We zitten nog altijd in de EU. Natuurlijk is de economie niet gecrasht.”

Het idee was dat de brexit op zijn minst een impact zou hebben op het vertrouwen bij consumenten en ondernemers, en zo op de economie. Ook daar zien we nog weinig van.

Grayling: “Oh, maar die impact is zeker wel al. Het is heus niet business as usual in het VK: investeringen worden uitgesteld, bedrijven denken er aan zich elders te vestigen en bijna dagelijks zijn er grote banken die plannen bekend maken om mensen naar Parijs of Frankfurt over te plaatsen. Zonder brexit of vrees voor een brexit zou het VK ook relatief sneller groeien dan de eurozone. Dat is nu niet het geval.”

Premier Theresa May wilde eerst geen nieuwe verkiezingen. Waarom nu toch?

Grayling: “Dit is het enige moment dat May een verkiezing kan winnen. Als ze wacht tot 2020, heeft het moeras van de brexit-onderhandelingen de mensen al lang op andere gedachten gebracht. Dat zal trouwens hoe dan ook gebeuren, op dat vlak zijn deze verkiezingen irrelevant.”

U verwacht dat de Britten zich nog zullen bedenken?

Grayling: “De Britten zijn wakker aan het worden en beginnen te begrijpen wat het betekent om lid te zijn van de EU. En ze beginnen te begrijpen dat ze een enorme vergissing hebben begaan. Het sentiment is aan het keren. De volgende anderhalf jaar tot twee jaar wordt het zeer interessant om te kijken hoe de publieke opinie in het land verschuift. Eens het publiek zegt: we kunnen beter blijven, zullen ook meer en meer parlementsleden dat zeggen. Ik acht een herziening van de beslissing of zelfs een nieuw referendum helemaal niet onmogelijk.”

Ondertussen zijn deze verkiezingen een uitgemaakte zaak, zeker nu Labour volledig in de touwen hangt.

Grayling: “May zal de verkiezing niet winnen. Ze krijgt ze cadeau, door de zwakte van Labour. De partij heeft twee problemen. Met Jeremy Corbyn heeft ze ten eerste een compleet nutteloze leider. En ten tweede is ze bang van een groot deel van haar kiezers, die – misleid door de extremisten van UKIP – voor Leave gestemd hebben. In plaats van de vooroordelen over migratie tegen te gaan, stapt de partij liever mee in dat verhaal. Dat is een zeer slechte tactiek. Labour leeft in angst voor zijn traditionele achterban.”

Als er toch zoveel Remainers zijn, waarom grijpt niemand dan de kans om die te verenigen en dat politiek te vertalen?

Grayling: “De Libdems (liberaal democraten, nvdr.) spreken zich uit tegen een harde brexit, maar uiteraard zijn ze tegen een brexit in het algemeen. Ze durven het alleen niet luidop te zeggen uit vrees voor de kritiek dat ze de uitslag van het referendum niet respecteren en ondemocratisch zijn. Je ziet ook de andere partijen langzaam terugkrabbelen. Daar spreken ze nu van “een diepe en speciale band met de EU”, wat volgens mij ongeveer gelijk staat aan lidmaatschap. Ze zijn zich duidelijk aan het positioneren voor een zeer zachte, soort van semi-brexit.”

Moet Europa een harde onderhandelingspositie innemen? Of is het beter wat welwillendheid te tonen, zodat de nu al gespannen relaties niet verder verzuren?

Grayling: “May klaagt dat de 27 anderen samenspannen tegen haar. Maar wat had ze dan verwacht? Lidmaatschap van de EU brengt grote voordelen met zich mee. En als je geen lid bent, mag je daar niet van profiteren. Dat is perfect logisch en verdedigbaar, tenminste van de kant van de Unie. Maar een harde opstelling is ook in het belang van de mensen die de brexit nog willen tegenhouden. De echte discussie begint pas na de verkiezingen. En de EU moet het spel hard spelen. Wil je blijven? Blijf dan. Wil je gaan? Dan ga je echt.”

Met zo’n harde opstelling speelt Europa toch in de kaart van populisten, die teren op de confrontatie met Brussel?

Grayling: “Goh, er heerst zo’n grote mythe rond dat populisme. Er bestaat bijvoorbeeld helemaal geen populistische beweging. Natuurlijk zijn er mensen in sociale wijken, die boos zijn omdat hun levensomstandigheden lange tijd niet verbeterd zijn. Natuurlijk zijn die angstig over hun jobvooruitzichten. Maar wat mensen verkeerdelijk als een populistische beweging zien, is één bepaald type politici die de mensen hun boosheid, ongerustheid of onzekerheid aanvoelt en uitbuit.

“Eigenlijk zijn er grosso modo twee soorten leiders. Er zijn er die problemen in de samenleving herkennen, met de mensen praten en oplossingen zoeken. En er zijn er die de problemen herkennen, vervolgens de schuld leggen bij de EU of migratie, en dat gebruiken om verkozen te geraken.”

Is het probleem niet dat mensen die eerste soort leiders niet meer geloven als ze met hen komen praten?

Grayling: “Neen, het probleem is vooral dat politici hun standpunten onvoldoende uitleggen. Als ik de EU één verwijt kan maken, dan wel dat ideologie uit de nationale politiek verdwenen is. Partijen verschillen alleen nog over de details van hoe je de economie managet. Daardoor is het politieke debat heel erg saai en voelen politici niet meer de nood om mensen echt te overtuigen. De EU heeft het wezen van de politiek veranderd: competenties en management zijn nu belangrijker dan goede ideeën en visie. Kijk maar naar de huidige campagne. May herhaalt enkel nog keer op keer dezelfde slogan: sterk en stabiel leiderschap.

Mist Europa niet vooral een richting, meer dan sterke leiders? Een duidelijk idee van waar we naartoe willen met dit Europees project?

Grayling: “Sommige mensen vinden dat de EU een soort einddoel mist. Ik heb voor hen een saai antwoord, maar wel het juiste: laten we stap voor stap gaan. Ik maak graag de vergelijking met wetenschap en religie. In een religie bestaan definitieve antwoorden. Wetenschap daarentegen gaat stap voor stap. Je ontdekt iets, wat dan weer tot een nieuwe ontdekking leidt, en zo kom je vooruit. Maar een open einde is weinig aantrekkelijk voor mensen, die zich verloren voelen.”

Is Europa niet vooral weinig aantrekkelijk, omdat het in de eerste plaats een economisch project is?

Grayling: “Nee, volgens mij niet. Als een groep landen besluit economisch samen te werken om meer vooruitgang en een hogere levenstandaard te bereiken, dan lijkt me dat een zeer waardevol ideaal. Ik geloof trouwens sterk dat er zich langzaam een Europese identiteit aan het vormen is. Wat mij verrast heeft – en vastberadener om in de EU te blijven – is hoe Europees veel Britten zich voelen. Sommige van mijn landgenoten zeggen nu zelfs dat ze zich eerst Europeaan voelen en pas dan Brits. Een jaar geleden was dat totaal ondenkbaar.”

Ook met een louter economisch project kan je dus een Europese identiteit creëren?

Grayling: “De economische integratie van Europa speelt zeker een rol in de creatie van een Europese identiteit, maar geopoltiek is nog belangrijker. Het zwaartepunt van de wereld verschuift oostwaarts richting China. En er zijn nog opkomende landen en machtsblokken. Als er iets is wat de Britten niet genoeg begrijpen, is dat andere delen van de wereld hun eigen versie van de EU maken. Er bestaan nu al een twintigtal douane-unies en handelsblokken. Hier en daar denken ze zelfs aan een monetaire unie. Wie de EU verlaat, zal dus achterblijven in een wereld vol muren en handelsbarrières.”