‘De tijd is rijp om de klassenstrijd definitief naar de geschiedenisboeken te verwijzen’

De sociaaldemocratie heeft een intellectuele reconstructie nodig, waarbij ze historische concepten moet opgeven. Dat zegt Jean-Pierre Blumberg, advocaat en docent aan de Universiteit Antwerpen.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog publiceerde Rosa Luxemburg een pamflet over de crisis van de sociaaldemocratie. De overtuigde communiste reageerde daarmee op het akkoord dat de SPD, de Duitse socialistische partij, had gesloten met de burgerlijke partijen om de oorlogskredieten goed te keuren en de klassenstrijd te staken.

Een eeuw later is de sociaaldemocratie opnieuw in een diepe crisis beland. Tijdens de jongste Duitse verkiezingen behaalde de SPD haar slechtste resultaat sinds de Tweede Wereldoorlog. Ze staat niet alleen. Overal in Europa zijn de centrumlinkse partijen in verval of zelfs zieltogend, zoals in Frankrijk en Nederland.

Stabiliteit

Zelfs voor wie zich niet kan vinden in het socialistische gedachtegoed, is die ontwikkeling zorgwekkend. Een gezonde oppositie en een compromis tussen centrumrechts en centrumlinks blijven essentieel voor de stabiliteit van de Europese democratieën.

Er zijn structurele oorzaken voor die crisis. De voorbije dertig jaar is het klassieke kiezerspubliek van de Europese sociaaldemocraten aanzienlijk verschrompeld.

De oude, duidelijk afgebakende arbeidersklasse bestaat niet meer en is organisch veranderd door de groeiende diensten- en kennismaatschappij.

Sinds de jaren tachtig botste de welvaartsstaat op haar financiële grenzen en kwam er een neoliberale tegenbeweging op gang. De historische missie van de sociaaldemocratie – de opbouw van een welvaartsstaat, gebaseerd op een sociaal gecorrigeerde vrije markt – leek verwezenlijkt.

Sindsdien is centrumlinks defensief geworden en is haar bestemming langzaam verworden tot het louter vrijwaren van verworven rechten.

Volgens Sigmar Gabriel, de voormalige voorzitter van de SPD, zitten de sociaaldemocraten gevangen in de tredmolen van de Sozialreparatur.

Ze zijn sociaal conservatief geworden en beperken zich tot het herstellen van de lekken in de sociale wetgeving. Ze zingen nog altijd de Internationale, terwijl de klassenstrijd voorbijgestreefd is.

Ook de sociaaldemocratie heeft economische groei nodig om succesvol te zijn. Als de taart niet groter wordt, valt er minder te herverdelen, tenzij je bereid bent de staatsschuld en de belastingdruk steeds verder te laten oplopen.

Tony Blair en Gerhard Schröder hadden dat begrepen en boekten succes door naar het centrum op te schuiven.

Dat leverde telkens een ontgoochelde linkse vleugel op. Het gevolg is dat socialisten van de oude stijl, zoals Jeremy Corbyn en Jean-Luc Mélenchon, ten einde raad teruggrijpen naar de klassieke marxistische recepten.

Dilemma

De globalisering plaatst centrumlinks voor een moeilijk dilemma. Hoewel het socialisme internationaal is ingesteld, weet het daar geen raad mee.

Sociale rechtvaardigheid wordt door de bedreigde kiezer louter nationalistisch bekeken, met de verhoging van de pensioenleeftijd als symbool voor de sociale afbraak.

Ook de houding van links tegenover de vrije handel is zeer ambigu. Hetzelfde geldt voor het immigratievraagstuk. Wint de solidariteit met de arme vreemdeling het van de angst voor de concurrentie op de arbeidsmarkt?

Als je jong bent en je bent niet links, dan heb je geen hart. Als je ouder wordt en niet opschuift naar rechts, dan heb je geen verstand. Die boutade verwoordt treffend de tijdsgeest van de idealistische post-’68-generatie.

Toen waren veel kiezers in de middenklasse bereid in naam van de sociale solidariteit te stemmen voor de sociaaldemocraten, zolang ze maar het gevoel hadden dat de vrije markt niet ter discussie werd gesteld en centrumlinks de brug kon maken tussen de werknemers en de werkgevers.

De sociaaldemocratie heeft een intellectuele reconstructie nodig, waarbij ze de pijnlijke oefening moet maken om historische concepten op te geven.

De tijd is rijp om de klassenstrijd definitief naar de geschiedenisboeken te verwijzen, en ditmaal om de juiste redenen. Anders zal het populisme van links en rechts welig blijven tieren.