‘De Amerikaanse democratie wordt tot op het bot getest, zowel institutioneel als moreel’

De VS staan voor een nieuwe vorm van burgeroorlog in de vorm van een sluimerende constitutionele en maatschappelijke crisis. Dat zegt Jean-Pierre Blumberg, advocaat en docent aan de Universiteit Antwerpen.

Ik betwijfel of Donald Trump ooit Faust, het magnum opus van Goethe gelezen heeft. Misschien moet hij dat toch eens doen, nu in New York al maanden een nieuw toneelstuk wordt opgevoerd onder de titel Faust 3: The Turd Coming, or The Fart of the Deal. Turd betekent zoveel als drol of verachtelijk persoon, en voorts wordt gealludeerd op de autobiografie van Donald Trump, The Art of the Deal, die hij in 1987 publiceerde, maar niet zelf schreef. Goethe schreef zijn Faust in twee delen en de New Yorkse toneelschrijvers willen daar een vervolg aan breien.

De teneur van het stuk is simpel. We leven niet meer in tijden waarin subtiliteit en nuancering gewaardeerd worden. Trump staat voor platte en vulgaire retoriek en krijgt een koekje van eigen deeg geserveerd. De boodschap aan de populistische kiezers moge duidelijk zijn: verkoop je ziel niet aan de duivel, want het zal je slecht bekomen.

Het stuk werd geschreven voor Trump deze zomer zijn beruchte uitspraken deed over de rellen in Charlottesville en het opnam voor de “very fine people” van het neonazistische en racistische alt-rightkamp in de VS. De Amerikaanse en de internationale pers reageerden fel, de Duitse op kop. Op de cover van het magazine Stern werd Trump neergezet als Hitler met als ondertitel Sein Kampf. Het toonaangevende weekblad Der Spiegel zette de Amerikaanse president op de cover met een punthoed van de Ku Klux Klan en als ondertitel Das wahre Gesicht des Donald Trump. In het hoofdartikel met als titel Der Rassist haalt de hoofdredacteur ongemeen scherp uit en vraagt hij waarom Donald Trump nog altijd gebagatelliseerd wordt. De grote bedrijfsleiders in Trumps adviesraden konden het niet langer aanzien en stapten op. Zelfs minister van Buitenlandse Zaken Rex Tillerson distantieerde zich van de president toen hij publiekelijk verklaarde “the president speaks for himself“.

Terwijl de commotie om Charlottesville nog volop aan de gang was, gaf de Amerikaanse president de klap op de vuurpijl door de racistische sheriff Joe Arpaio gratie te verlenen. Die bracht het voor elkaar immigranten in tenten op te sluiten die hij smalend een concentratiekamp noemde. Hij werd veroordeeld tot een gevangenisstraf, maar die moet hij niet uitzitten want volgens Trump is hij een “great American patriot“. De bekende econoom en columnist Paul Krugman noemde dit een presidentiële bekrachtiging van “Fascism, American Style“.

De Amerikaanse democratie wordt tot op het bot getest, zowel institutioneel als moreel. De eerste schuldigen zijn de Republikeinen. Zij hebben een faustiaans pact met de Mefisto Trump gesmeed omdat zij, sedert Obama aan de macht kwam, lijden aan een soort Torschlusspanik: de angst dat door de demografische evolutie in de VS de Republikeinse Partij nooit meer een president zou kunnen afvaardigen naar het Witte Huis. De Republikeinen staan voor een verscheurende keuze, zoals destijds ook met Richard Nixon. Blijven ze de president steunen, dan worden ze besmet door het etnisch-nationalistische virus van Trump. Het enige alternatief is te reageren zoals de Romeinse elite dat deed toen ze de praetoriaanse garde op de tirannieke Caligula afstuurde. De moderne vorm daarvan is een impeachmentprocedure.

De kans dat het zover komt is klein. In dat geval riskeren de Republikeinen dat de Verenigde Staten hun moreel kompas verliezen. Deze president is in elk geval niet in staat en ook niet bereid het morele leiderschap uit te stralen dat bij zijn hoge functie past. Zijn stijl van leiderschap maakt de racistische onderstroom in de blanke Amerikaanse maatschappij weer mainstream en bespreekbaar. De traditionele waarden van tolerantie, gelijkheid, empathie voor de zwakkeren, diversiteit en vrijheid van mening krijgen het negatieve label van politieke correctheid opgeplakt, en worden door Trump en zijn aanhangers verfoeid. Wanneer de normen van aanvaardbaar gedrag en taal beginnen te schuiven, dan gaat ook de maatschappelijke cultuur teloor die de gemeenschap verbindt. Het onvermogen om compromissen te sluiten is het grootste gevaar voor de democratie en leidt tot een buitensporige radicalisering van opinies. De VS staan voor een nieuwe vorm van burgeroorlog in de vorm van een sluimerende constitutionele en maatschappelijke crisis. Donald Trump met de Mefisto in de versie van Goethe vergelijken klopt echter niet. Goethe heeft zijn Mefisto een profetisch citaat in de mond gelegd: “Ich bin ein Teil von jener Kraft die stets das Böse will und stets das Gute schafft“. Laten we hopen dat ook Trump uiteindelijk het goede brengt.