Daarom wil Trump Groenland inlijven: in het noordpoolgebied ligt een grote economische kans

Het noordpoolgebied verbergt een enorme schat. Wanneer en door wie wordt die gegrepen?

Voor zowel de beren op de beurzen als die op de Noordpool is een planeet zonder ijskap een tragedie. Het noordpoolgebied warmt vier keer sneller op dan de rest van de wereld, waardoor het ijs elk jaar met een oppervlakte zo groot als Oostenrijk krimpt. Sinds de jaren tachtig is het ijsvolume met 70 procent of meer afgenomen. De eerste ijsvrije dag op de Noordpool kan voor 2030 plaatsvinden.

Een opwarmend noordpoolgebied zou enorme voordelen moeten opleveren. Terugtrekkend ijs zal kortere scheepvaartroutes creëren. Toegang tot de zee en smeltende gletsjers zullen het makkelijker maken mineralen te winnen, op een moment dat de wereld hunkert naar grondstoffen uit de maagdelijke geologie van het noordpoolgebied. Het opwarmende water kan hordes vissen aantrekken. Dat kan de handel, de energiesector en de geopolitiek op hun kop zetten. Het vooruitzicht heeft een stormloop van diplomaten en mijnbouwers ontketend. In december vestigde China een wereldrecord met de onthulling van een ‘poolklaar’ vrachtschip van 58.000 ton. De Amerikaanse president Donald Trump spreekt over het innemen van Groenland.

De obstakels zijn echter net zo groot als de mogelijkheden. Vorige maand heeft Noorwegen plannen voor diepzeemijnbouw opgeschort; de inspanningen van Rusland zijn stopgezet.

Nieuwe routes

Een van de voordelen zijn grotere visvangsten. Sommige soorten, zoals sneeuwkrab en koningszalm uit Alaska, hebben het moeilijk in warmer, ietwat verzuurd water. En een internationale overeenkomst heeft het vissen op volle zee aan banden gelegd. Maar dat wordt meer dan gecompenseerd door het feit dat soorten uit zuidelijke en gematigde wateren, waaronder Atlantische kabeljauw, zich verplaatsen naar gebieden als de Barentszzee en de Beringzee. Voedingrijk water zou ook kunnen helpen populaties sneller te laten groeien, terwijl terugtrekkend ijs nieuwe gronden ontsluit en visseizoenen verlengt. Makreel arriveerde pas in 2011 voor de kust van Groenland. In 2014 was de oliehoudende vis goed voor 23 procent van de exportinkomsten van het eiland.

Zulke voordelen verbleken wellicht bij die van nieuwe scheepvaartroutes. Bekijk de kaart om te begrijpen hoe de klimaatverandering de routes kan veranderen. Smeltend ijs kan drie routes openen. De eerste, bekend als de Noordelijke Zeeroute, loopt langs de Russische kust en verbindt de Barentszzee met de Beringstraat. Een tweede, de Noordwestelijke Doorvaart, loopt langs de Noord-Amerikaanse Arctische kustlijn, van de Beaufortzee tot de Baffinbaai. Als laatste is er de Transpolaire Zeeroute, die over de Noordpool loopt.

Alle drie zouden ze reizen tussen Azië, Noord-Amerika en Europa, waar de meeste scheepvaart plaatsvindt, kunnen inkorten, wat brandstof en lonen kan besparen. Ze zouden ook flessenhalzen kunnen vermijden zoals het Panama- en het Suezkanaal.

Wanneer die beloften precies worden ingelost, hangt af van de route. De Noordwestelijke Doorvaart, die door de Canadese Arctische archipel loopt, bestaat uit smalle, kronkelende kanalen. Het ijs smelt er langzamer dan op de Noordelijke Zeeroute. Hoewel de doorvaart 1.500 kilometer lang is, heeft ze slechts één diepwaterhaven en geen noodvoorzieningen. Canada beweert dat de Noordwestelijke Doorvaart in zijn wateren ligt; Amerika en Europa beschouwen het als een internationale zeestraat. De route is ook ondiep, wat de grootte beperkt van schepen die ze kunnen gebruiken.

Lees verder onder de kaart

De Transpolaire Zeeroute omzeilt veel van die problemen. Ze doorkruist de centrale Noordelijke IJszee, die veel dieper is. Ze vermijdt territoriale wateren, waardoor de politieke temperatuur afkoelt. En ze is de kortste route van de Noord-Atlantische naar de Stille Oceaan. Voorstanders zien in de toekomst al duizenden schepen per jaar tussen Noord-Amerika en Azië pendelen en onderweg aanmeren in de Nederlandse haven van Alaska. Maar zelfs als het ijs weg is, zal de route bezaaid zijn met ijsbergen, waardoor die alleen bevaarbaar is met ijsbrekers. Het visioen van duizenden schepen zal misschien tot 2050 moeten wachten.

Dat maakt de Noordelijke Zeeroute de meest veelbelovende optie. De route is sinds 2005 bijna elk jaar in de zomer opengesteld voor ijsbestendige schepen. Delen zijn het hele jaar bevaarbaar, zij het met de hulp van een ijsbrekerescorte, wat duur is. Toch neemt het verkeer toe: vorig jaar voer een recordaantal van 92 schepen op de Noordelijke Zeeroute, tegenover 19 in 2016. Als het ijs blijft smelten, kan de route aantrekkelijk worden voor twee soorten reizen. De eerste is het vervoer van grondstoffen uit het hoge noorden van Rusland. Het land streeft er al lang naar het hele jaar door energie te exporteren door vloeibaar aardgas in de winter naar Europa (voor verwarming) en in de zomer naar Azië (voor koeling) te verschepen. Hoewel die visie in rook opging na de invasie van Vladimir Poetin in Oekraïne, zou de Noordelijke Zeeroute Rusland nog altijd kunnen helpen bij het verschepen van kolen, gas en metalen naar China en India.

De route kan ook een deel van het verkeer tussen Azië en Europa aantrekken. Ze zal waarschijnlijk niet veel gebruikt worden voor containerschepen, die eerder langs hubs in de Golf of Zuidoost-Azië varen dan de hele route tussen Europa en Azië af te leggen, zegt Rasmus Bertelsen van de Noorse Arctic University UiT. De ruwe zee van het noorden dreigt ook de just-in-timelogistiek van de moderne goederenhandel te dwarsbomen. Het zou echter de afstand tussen Rotterdam en Sjanghai met 5.000 km, of 25 procent, kunnen verkorten en de reis van dertig naar veertien dagen kunnen brengen. Als gevolg daarvan zou de route, ondanks haar gebreken, de handel tussen Azië en de EU met 6 procent kunnen stimuleren, aldus het team van Eddy Bekkers van de Wereldhandelsorganisatie.

Groene mineralen

De laatste troef van het noordpoolgebied zijn grondstoffen. De regio zou 13 procent van de onontdekte olie en 30 procent van het onaangesproken aardgas ter wereld bevatten. Maar die behoren tot de duurste om te exploiteren.

In plaats daarvan ligt de hoop bij de ‘groene’ mineralen in het noordpoolgebied, die door de opwarming van de aarde toegankelijker worden. Daaronder vallen kobalt, grafiet, lithium en nikkel, belangrijk in batterijen voor elektrische auto’s; zink, gebruikt in zonnepanelen en windturbines; koper, nodig voor allerlei elektronica; en zeldzame aardmetalen, cruciaal voor veel soorten groene en militaire apparatuur. Nichemetalen als titanium, wolfraam en vanadium, die worden gebruikt om ‘superlegeringen’ te maken, worden ook gewaardeerd. Groenland lijkt in dat opzicht over bijzonder veel hulpbronnen te beschikken. Het eiland heeft reserves van 43 van de 50 mineralen die de Amerikaanse regering als ‘kritisch’ beschouwt. De bekende hoeveelheid zeldzame aardmetalen bedraagt 42 miljoen ton, zo’n 120 keer meer dan er in 2023 werd gedolven.

De meeste mineralen van het noordpoolgebied zijn nog niet gedetailleerd in kaart gebracht, merkt Per Kalvig op, die meeschreef aan een geologisch onderzoek van Groenland. Exploitatie kan dus nog minstens tien jaar op zich laten wachten. Maar het Internationale Energieagentschap schat dat de wereldmarkt voor zulke mineralen tegen 2040 in waarde zal zijn verdubbeld, als landen zich houden aan de klimaatbeloften. Westerse landen staan ook te popelen om nieuwe bronnen te ontdekken en zo China, dat het aanbod domineert, te omzeilen.

Bedrijven die kunstmatige intelligentie gebruiken om historische en wetenschappelijke gegevens te doorzoeken om afzettingen te identificeren, zouden de vooruitgang kunnen versnellen. Uitrusting die bestand is tegen ijs, autonome mijnbouwvoertuigen, drones en andere technologieën worden ontwikkeld om het Arctische gebied te doorstaan. Mijnwerkers moeten leren hoe ze metalen, die vaak in lage concentraties of vermengd met andere metalen voorkomen, kunnen winnen en verwerken. Zeven van de acht Arctische naties zijn lid van de NAVO. Ze moeten misschien China’s technieken opnieuw uitvinden, als ze besluiten de betrokkenheid van China te beperken.

Aantrekking

Er moeten ook drie groepen worden overtuigd: investeerders, nationale overheden en de lokale bevolking. Lumina Sustainable Materials, de enige mijn in Groenland, biedt een voorproefje van de uitdagingen. De mijn werd in 2013 opgericht en kreeg eerst een licentie om een verfijnde vorm van anorthosiet te maken, een lichtgekleurd gesteente dat wordt gebruikt in glasvezel en verf. Maar het delicate materiaal was te moeilijk om te verschepen. Tegen 2020 had de mijn weinig geëxporteerd. Er was een nieuwe diepzeehaven voor nodig en het management van het bedrijf moest blijven lobbyen om toestemming te krijgen om het gesteente in grovere vorm te exporteren. De productie zal toenemen van 35.000 ton in 2019 tot 210.000 ton in 2025. De mijn bevindt zich op een ertslaag van ongeveer 4 miljard ton.

Er zijn veel obstakels die de transformatie van het noordpoolgebied tot een modern eldorado in de weg staan. Het bundelen van het geld, de technologie en de goodwill nodig om een boom op gang te brengen, zal meer tijd en inspanning vergen dan alleen maar wachten tot het ijs verdwijnt. Concurrentie zonder samenwerking kan de vooruitgang tegenhouden. Maar het aanbod is zo groot dat het gebied de komende decennia zowel een economisch als een geopolitiek trefpunt zal worden.