Compliance: Op weg in een jungle van regels en sancties

Bedrijven moeten steeds vaker voldoen aan wettelijke verplichtingen, waaronder de naleving van soms zeer complexe internationale regels. Dat is een groeiend risico. Niet-naleving kan hun reputatie schaden of zelfs een directe impact hebben op hun bedrijf.

1. Naar een tragere toename van regelgeving?

“Er zijn verschillende niveaus van regels”, legt Nabil Jijakli, Deputy CEO van Credendo, uit. “Op OESO-niveau hebben we sinds het begin van de jaren 2000 regels zien ontstaan over de strijd tegen corruptie en het witwassen van geld, belastingharmonisering, goed bestuur, arbeidsrecht en de strijd tegen kinderarbeid. Die regels vergen van bepaalde processen. Bedrijven, vooral in de financiële sector, moeten hun klanten screenen, om er bijvoorbeeld zeker van te zijn dat ze niet onderworpen zijn aan sancties. Daar komen nog Europese regels bovenop, zoals de GDPR voor gegevensbescherming of DORA om de weerbaarheid van bedrijven te garanderen in het geval van cyberaanvallen.”

“De vermenigvuldiging van de regelgeving is moeilijk te kwantificeren op macro-economisch niveau, maar het is duidelijk, op alle niveaus, dat bedrijven een impact signaleren”, merkt Charlotte de Montpellier, senior econoom bij ING België, op. “De statistieken laten zien dat bedrijven steeds meer investeren, niet om beter of meer te produceren, maar om aan de regelgeving te voldoen.” De publicatie van het Draghi-rapport over het concurrentievermogen van Europa heeft die handicap nog eens benadrukt. De Europese overheden zouden daarom hun voet van het gaspedaal moeten halen. “Maar bestaande regelgeving zal niet verdwijnen. Ze is een kiezel in de schoen voor bedrijven, vooral Europese bedrijven”, voegt de econoom eraan toe.

Sylviane Delcuve, senior econoom bij BNP Paribas Fortis, is het daarmee eens: “Telkens als ik met mijn contacten in de Verenigde Staten en Europa praat, komt het onderwerp ‘verplichtingen’ ter sprake. In een interview zei voormalig Europees commissaris Thierry Breton een paar weken geleden, dat Europa veel te veel dingen had willen reguleren. Een groep bedrijven die robots wilde trainen in artificiële intelligentie, besloot dat niet in Europa te doen, omdat er te veel regels waren. We sluiten onszelf af van de mogelijkheid om nieuwe activiteiten te lanceren en in de race te blijven.”

2. Hoe navigeer je in een jungle van sancties?

Tegelijkertijd zien we een toename van internationale sancties, gericht op het beperken van kernwapens, terrorisme, het witwassen van geld en corruptie.

“Wee elk bedrijf dat zich niet aan de regels houdt. In 2014 moest de bank BNP Paribas de Verenigde Staten een boete van 8,9 miljard dollar betalen voor het financieren van activiteiten in Soedan, Cuba en Iran, drie landen die onder een Amerikaans embargo vielen”, zegt Pascaline della Faille, Country and Sector Risk Manager bij Credendo. “Sancties zijn niet nieuw en ze zijn altijd gebruikt voor twee doeleinden: buitenlands beleid en veiligheid”, zegt ze. Maar het instrument is erg complex geworden om te implementeren. Hoewel sommige sancties uitgaan van de Verenigde Naties en dus verondersteld worden door iedereen te worden toegepast, is dat niet altijd het geval. Ten eerste omdat sommige landen zich niet aan de VN-regels houden. “Rusland past de sancties tegen Noord-Korea niet meer toe”, legt Pascaline della Faille uit.

Ten tweede worden sommige sancties opgelegd door één land of een groep landen. Neem de Amerikaanse en Europese sancties tegen Rusland. “De doeltreffendheid van dat instrument is relatief”, vat Pascaline della Faille samen. Terwijl Iran, Cuba en Venezuela zijn uitgeschakeld, is de Russische economie niet ingestort.

Voor een bedrijf is het niet zonder risico om door die jungle van sancties te navigeren. Het beoordelen van de reikwijdte van Amerikaanse sancties wordt vooral bemoeilijkt door het feit dat bepaalde Amerikaanse regels ook buiten het staatsgebied gelden. Elke bank die de dollar gebruikt, waar die ook gevestigd is, is bijvoorbeeld onderworpen aan Amerikaanse regels, simpelweg omdat dollartransacties via het Amerikaanse clearingsysteem lopen.

“De sancties van de Verenigde Staten en de Europese Unie tegen Rusland waren deels gericht tegen de reserves van de Bank of Russia die worden aangehouden door Euroclear in België”, herinnert Pascaline della Faille zich. Maar de toepassing ervan is moeilijk, want “de inbeslagname van activa van een staat is een atoombom en kan leiden tot langdurige procedures”, benadrukt Nabil Jijakli. “Daarom zijn Euroclear en de Belgische overheid uiterst voorzichtig en praten we alleen over het gebruik van de rente die wordt gegenereerd door bevroren tegoeden”, zegt hij.

3. Is koning dollar zijn kroon kwijt?

“Het voorbeeld van Euroclear benadrukt het feit dat het voor sommige landen niet langer helemaal veilig is hun reserves bij westerse instellingen onder te brengen”, zegt Nabil Jijakli.

Zijn we getuige van een verschuiving of zelfs een de-dollarisering van de wereld? “Het fenomeen blijft anekdotisch in vergelijking met de wereldwijde stromen”, stelt Charlotte de Montpellier. “Ik denk niet dat de-dollarisering op de korte termijn een groot risico vormt voor onze exportbedrijven. In 2025 zullen grondstoffen nog altijd in dollars worden verhandeld.”

Niettemin bespreken sommige landen een terugtrekking uit de greenback. “Die discussies houden niet specifiek verband met sancties. Ze weerspiegelen ook de nieuwe economische wereldorde”, legt Pascaline della Faille uit. “In 2000 waren de BRICS-landen goed voor 8 procent van het wereldwijde bruto binnenlands product (bbp) en de G7 voor 65 procent. In 2020 waren de BRICS-landen goed voor 25 procent en de G7 voor 45 procent van het bbp. We bevinden ons in een andere realiteit.”

Raphaël Cecchi, Senior Country Risk Analyst bij Credendo, voegt eraan toe dat dit verklaart waarom de-dollarisering meer voorkomt in de ‘Zuid-Zuidhandel’. “Ongeveer 30 procent van de handelstransacties tussen China en zijn vele handelspartners wordt nu uitgevoerd in yuan”, zegt hij. “Het gebruik van een alternatieve valuta voor de dollar maakt het mogelijk aan westerse controles te ontsnappen. Rusland en India handelen in roepies.”

De vervanging van de dollar is niet zonder problemen. “Soms verzamelt een van de twee partners valuta waar hij geen raad mee weet”, merkt Raphaël Cecchi op. Het wisselkoersbeleid van bepaalde landen zet ook een rem op het fenomeen. “China wil de wisselkoers onder controle houden. Die controle en het gebrek aan inwisselbaarheid van de renminbi beperken de internationale ontwikkeling van de Chinese munt”, verklaart Raphaël Cecchi.

4. Hoe passen bedrijven zich aan?

In dat steeds groter wordende woud van regelgeving worden bedrijven gedwongen zich aan te passen. Ze ontwikkelen zelf juridische afdelingen, als ze daar de middelen voor hebben, of ze schakelen onderaannemers in. “Die investeringen zijn niet productief, maar wel noodzakelijk, want een fout kan zeer schadelijk zijn. Corruptieprocessen zijn legio”, zegt de Deputy CEO van Credendo. Ericsson, Siemens, Alstom, TotalEnergies, Teva, ENI en Embraer kregen boetes van tientallen of zelfs honderden miljoenen dollars, voornamelijk in de Verenigde Staten, voor het betalen van steekpenningen.

“De regelgeving neemt toe, net als onze inspanningen om eraan te voldoen”, zegt Geert Goossens, Chief Compliance Officer bij Credendo. “Maar het is niet altijd gemakkelijk. Als ik de Russische sancties als voorbeeld neem, moeten we gedetailleerd onderzoek doen om er zeker van te zijn dat we geen klanten dekken die de sancties proberen te omzeilen. Op een bepaald moment moeten we ons onderzoek afronden, maar in theorie kan het eindeloos doorgaan”, zegt hij.

Een laatste punt is het risico voor het imago en de reputatie van een bedrijf, als het de regels niet naleeft of, meer in het algemeen, als het een misstap begaat. Bedrijven houden meer rekening met dat reputatierisico. “We zien de jongste tijd een toename van het aantal verzoeken om reputatie-audits uit te voeren”, zegt Ermeline Gosselin, de CEO van Gosselin & de Walque. “Bedrijven hebben niet noodzakelijkerwijs een nauwkeurige, effectieve, directe perceptie van hun reputatie, zowel intern als extern bij het grote publiek, bij politici enzovoort. Maar steeds meer managers worden zich bewust van de waarde van hun reputatie en de mate waarin die van invloed kan zijn op hun relaties met de autoriteiten en zelfs op hun omzet”, zegt ze.

Als onderdeel van die drang om hun imago te beschermen, speelt de digitale reputatie, een steeds belangrijkere rol. “De bazen die wij kennen, hebben een persoverzicht. Ze weten wat er in de media wordt gezegd. Maar als je hun vraagt wat vandaag de grootste impact op hun bedrijf heeft, zullen ze vaak sociale netwerken zeggen”, vervolgt Ermeline Gosselin. Een slechte buzz als gevolg van het niet-naleven van regelgeving, of gewoon een slecht ingeschatte marketingoperatie, kan rampzalig zijn. De brouwerijgigant AB InBev had daar een bittere ervaring mee in 2023, toen het een pak Bud Light, een zeer populair bier in de Verenigde Staten, aanbood aan een transgender influencer. De marketingcampagne viel slecht op sociale netwerken, omdat Bud Light ‘het bier van barbecues’ was, populair bij conservatieve Amerikanen op het platteland, die de opening naar een ander publiek slecht opvatten en dat kenbaar maakten op sociale netwerken. Door de slechte buzz daalde de aandelenkoers van het bedrijf met 20 procent en daalde het verkoopvolume van het product in de Verenigde Staten.