Clemens Fuest (denktank IFO) over economisch beleid: ‘Duitse politici kunnen veel leren van Macron’

Clemens Fuest staat aan het hoofd van de vermaarde Duitse denktank IFO. Hij maakt zich zorgen: over Merkel die te weinig doet voor de Duitse concurrentiepositie, over de nieuwe Italiaanse regering, over de vertragende productiviteitsgroei. “Ik zou graag een goed economisch beleid zien.”

Dat het economisch voor de wind gaat met Duitsland en de Beierse stad München in het bijzonder is goed te merken dit voorjaar. De terrassen zitten vol toeristen en studenten die zich niets lijken aan te trekken van de behoorlijk hoge prijzen.

In de Englischer Garten wordt gesurft op de stroomversnelling van de rivier die het park doorkruist. De wijk ten oosten van het park ademt economisch succes. Het voelt meer als oud geld dan nieuw geld. De schrijver Thomas Mann en zijn familie woonden vroeger in de Poschingerstraße. In de villa met de gele gevel een paar huisnummers verderop is de vermaarde denktank IFO gevestigd. Twee jaar geleden droeg Duitslands bekendste econoom Hans-Werner Sinn het stokje over aan Clemens Fuest.

Dat is groot nieuws geweest onder economen, want het IFO is een machtig instituut. De maandelijkse cijfers over het Duitse producentenvertrouwen die achter de zware voordeur in München worden samengesteld, worden op de financiële markten over de hele wereld nauw in de gaten gehouden. De IFO-index meet de huidige en verwachte temperatuur van de Duitse economie. De index staat historisch gezien hoog. Maar de jongste maanden is er duidelijk de klad in gekomen. De regeringswissel in Italië en de impact op Duitsland baren Fuest de grootste zorgen.

De nieuwe regering in Italië flirt met de omverwerping van het europroject. En ze overweegt 250 miljard euro aan schuld aan Europa niet terug te betalen. U hebt berekend dat elke Duitser 1000 euro kwijt is als besloten zou worden tot kwijtschelding. Is dat te verkopen aan Duitse kiezers?

FUEST: “Het is voor Duitse burgers volstrekt onacceptabel te betalen voor een massale transfer naar Italië. Helaas zal die onzinnige eis meer politieke gevolgen hebben. Ze zal niet alleen worden afgewezen, maar ook het vertrouwen in de eurozone nog meer aantasten. In zo’n politiek klimaat kan de eurozone onmogelijk opschuiven in de richting van een bankenunie.”

Het lijkt erop dat Italië Duitsland een ultimatum wil stellen met een dreigement de eurozone te verlaten. Hoe ernstig neemt u dat?

FUEST: “Er is maar één antwoord op zo’n ultimatum en dat is: ‘Verlaat dan alstublieft de eurozone.’ Italië zal wellicht een andere koers varen. De nieuwe regering zal de komende tijd vooral de overheidstekorten vergroten. Ze zal oproepen uit Brussel, Parijs of Berlijn om van koers te veranderen, naast zich neerleggen. Dat kan de Europese Centrale Bank in een moeilijke positie brengen.”

Welke impact heeft de Italiaanse kwestie op de dialoog tussen de Duitse kanselier Angela Merkel en de Franse president Emmanuel Macron? Zijn idee was dat Europese leiders in juni vooruitgang zouden kunnen boeken. Is dat van de baan?

FUEST: “De kansen op een aanzienlijke hervorming van de eurozone waren al klein. Het Italiaanse coalitiecontract heeft die kansen teruggebracht tot nul. Het zou zeer onverantwoordelijk zijn naar de bankenunie toe te werken met een Italiaanse regering die openlijk het stabiliteits- en groeipact, dat de basis is van de eurozone, verwerpt.”

De markten lijken niet geschokt door de ontwikkelingen in Italië. Waarom neemt u het wel serieus?

FUEST: “De rente op Italiaanse obligaties is in tien dagen met bijna 50 basispunten gestegen. Als de Italiaanse overheid niet snel van koers verandert, zal die marktreactie versnellen.”

Wat moet Europa volgens u doen?

FUEST: “Ik vind dat we dringend moeten proberen samen te werken in gebieden waar dat extra waarde creëert. De hervorming van de eurozone is een complexe kwestie. We hebben behoefte aan een mix van meer risicodeling enerzijds en zwaardere budgettaire beperkingen en marktdiscipline anderzijds, een mix van de noordelijke en zuidelijke stijl. Maar we hebben in Europa ook een gemeenschappelijk beleid nodig in grensovergangsinfrastructuur, veiligheid, ontwikkelingshulp enzovoort.”

Moet en zal de gemeenschappelijke munt blijven bestaan?

FUEST: “Ja, met dezelfde leden, maar ik denk dat de eurozone kwetsbaar blijft. En daar moeten we aan werken. Er zijn nog andere dingen die we in Europa moeten samen kunnen doen. Als we succesvoller kunnen samenwerken in migratie, interne en externe veiligheid en ontwikkelingshulp, zal het vertrouwen groeien om meer samen te doen op het gebied van valuta.”

Wat moet het Duitse antwoord zijn op de voorstellen van de Franse president?

FUEST: “Het is logisch dat Duitsland de Franse president ondersteunt, maar dat betekent uiteraard niet dat al zijn suggesties voor de eurozone aanvaard moeten worden. Ik vind dat Duitsland constructief moet zijn. Het gevaar bestaat dat de Europese hervormingen uiteindelijk een soort van oefening in window dressing zal zijn.”

Welke prijs is de Duitse regering bereid te betalen?

FUEST: “Ik vermoed een paar miljard euro voor nieuwe investeringen voor Europa. Dat zal de problemen van de eurozone niet oplossen, maar het kan ook geen kwaad.”

Verdient Frankrijk niet meer? Het hervormt eindelijk zijn economie.

FUEST: “Absoluut, en ik vind dat behoorlijk indrukwekkend. En ik denk dat Duitse politici veel van Emmanuel Macron kunnen leren. De hervormingen zullen Frankrijk helpen. Maar ik denk niet dat Europa bedoeld is om landen te belonen die hervormingen doorvoeren en vooral goed zijn voor zichzelf.”

Koelt de Duitse economie af?

FUEST: “Ja, tot eind vorig jaar hadden we een zeer sterke economie. Maar sindsdien zien we tekenen van een vertraging. In Duitsland kampen bedrijven met capaciteitsproblemen. Ze vinden het moeilijk nieuwe werknemers te vinden. Als bedrijven geen personeel kunnen aannemen, missen ze kansen.”

Is het niet juist goed dat de Duitse economie wat stoom afblaast?

FUEST: “De Duitse economie was nog niet oververhit, behalve de bouwsector. De inflatie is het afgelopen jaar hoger dan gemiddeld in Duitsland, maar het gemiddelde was nog altijd erg laag.

“Het grootste probleem is dat de Duitse overheid geen focus heeft. Ze vermijdt pijnlijke hervormingen, hoewel het er nu het best mogelijke moment voor is. We focussen te weinig op de vraag hoe Duitsland zijn concurrentievermogen kan verbeteren voor de toekomst.”

Er zijn ook mensen die zeggen dat gewone Duitsers niet meedeelden in de hausse van de afgelopen jaren. Marcel Fratzscher, uw collega en ideologische tegenhanger van de denktank DIW in Berlijn, vindt het tijd om meer cadeautjes uit te delen.

FUEST: “De vraag is altijd wat een rechtvaardige verdeling is van wat is geproduceerd in een land. Daar is geen standaard voor. De lonen zijn de jongste jaren wel sneller gegroeid dan de productiviteit na een lange tijd van loonmatiging tot 2009 en 2010. De werkgelegenheid is enorm toegenomen. Dat heeft ook het arbeidsinkomen verhoogd.”

Waar is de productiviteitsgroei gebleven in Duitsland?

FUEST: “De productiviteitsgroei vertraagt al lang. Er zijn diverse redenen. Bedrijven investeren minder in Duitsland omdat ze inzien dat de markten van de toekomst niet hier zullen zijn. In Duitsland speelt het probleem des te meer omdat we een krimpende bevolking hebben, ondanks de immigratie.

“Duitse bedrijven investeren daarom veel in het buitenland. De werkgelegenheid in de maakindustrie neemt niet veel toe, wel in gebieden met een lagere productiviteit, zoals dienstverlening. Dat draagt bij aan de vertraging van de productiviteitsgroei.”

Bent u bang dat de Duitse economie het moet afleggen in de concurrentie door de gebrekkige digitalisering?

FUEST: “Er zijn moeilijkheden, maar Duitsland heeft ook sterke punten. Er is een te grote nadruk op digitale infrastructuur. Die is belangrijk, maar het grootste probleem in Duitsland is niet de nieuwe infrastructuur, maar het gebruik van de bestaande infrastructuur.”

Duitsland heeft volgens u te veel starre regels.

FUEST: “We hebben te restrictieve regulering van digitale bedrijfsmodellen. In theorie houdt iedereen van digitalisering. Maar als het gaat om het accepteren van de economische veranderingen die dat teweegbrengt, is er veel tegenwerking. Daarom reguleren we Uber.”

Geeft Angela Merkel überhaupt veel om de economie?

FUEST: “Het recente economische beleid in Duitsland ging niet over structurele hervormingen die het concurrentievermogen vergroten. Sinds 2008 leven we in een tijdperk van uitbreiding van sociaal beleid: de invoering van het minimumloon, het ingrijpen in markten.”

Vindt u haar progressiever dan de voormalige SPD-bondskanselier Gerhard Schröder?

FUEST: “Ik vindt haar linkser en meer een interventionist. Het beleid van Schröder ging over het behoud van het concurrentievermogen en het revitaliseren van de arbeidsmarkt. Angela Merkel profiteert van een Duitse economie die in veel betere conditie is, wat deels te danken is aan Schröder.”

Denkt u dat er in de komende vier jaar iets zal veranderen met opnieuw een regering van CDU/CSU en SPD?

FUEST: “Ik denk dat de regering blijft streven naar meer uitgaven voor sociaal beleid. De investeringen, defensie-uitgaven worden verwaarloosd. De belastingdruk neemt elk jaar toe. Het maakt mij niet uit welke partijen in de regering zitten. Ik zou graag een goed economisch beleid zien.”

De SPD heeft gezegd dat het Duitse dictaat in Europa gestopt moet worden.

FUEST: “Er is nooit een Duits dictaat geweest. Wolfgang Schäuble maakte duidelijk wat zijn positie was, wat de Duitse positie was. Maar hij wist dat niet Duitsland beslist over het economische beleid in Europa. Elk land beslist individueel. Ik denk dat Olaf Scholz hetzelfde beleid voert. Misschien wordt de retoriek een beetje anders, maar ik denk niet dat er veel zal veranderen.”