Door de westerse sancties zoeken Rusland en China hun eigen weg. Brics Pay moet het financiële wapen van het Westen neutraliseren.
Toen de Verenigde Staten en Europa Rusland in 2022 de toegang tot het internationale bankencommunicatiesysteem Swift ontnamen, wilden ze Moskou financieel isoleren. Russische banken konden nog moeilijk internationale betalingen uitvoeren. Buitenlandse tegoeden werden bevroren. Maar volgens de Duitse journalist Wolfgang Münchau leidde die tactiek tot een onverwachte reactie. Rusland, China en andere landen begonnen met de uitbouw van hun eigen financiële infrastructuur.
Centraal daarin staat Brics Pay. Wat begon als het ontkiemende forum van vijf opkomende economieën – Brazilië, Rusland, India, China en Zuid-Afrika – is intussen uitgegroeid tot een samenwerkingsblok van tien landen. Ook Saudi-Arabië, Iran en de Verenigde Arabische Emiraten sloten zich erbij aan. Hun doel is helder: handeldrijven zonder afhankelijk te zijn van de Amerikaanse dollar of westerse financiële netwerken.
Brics Pay moet dat mogelijk maken. Het is ontworpen als alternatief voor Swift, het internationale berichtenplatform dat banken wereldwijd gebruiken om betalingsopdrachten en financiële transacties veilig aan elkaar door te geven. Swift is formeel Belgisch, maar functioneert binnen het westerse financiële systeem. “Onze sancties en bevriezingen hebben het omgekeerde bereikt: we hebben het motief gecreëerd om een eigen infrastructuur op te bouwen”, betoogt Wolfgang Münchau in een recent opiniestuk.
Economisch plan B
Brics Pay werkt fundamenteel anders. Waar Swift gecentraliseerd is, kiest Brics Pay voor decentralisatie. Volgens de cryptonieuwssite Cointelegraph maakt het systeem gebruik van blockchaintechnologie. Er is geen centrale beheerder die transacties kan blokkeren. De deelnemende landen zijn gelijkwaardige spelers. Transacties verlopen via digitale wallets, gekoppeld aan lokale bankrekeningen. Betalingen gebeuren rechtstreeks in de eigen valuta. De dollar is niet langer nodig als tussenmunt.
Dat maakt Brics Pay aantrekkelijk voor landen die kwetsbaar zijn voor Amerikaanse sancties. Rusland, Iran en China kunnen zo handel blijven drijven, ook als ze van de westerse markten worden uitgesloten. Cointelegraph noemt het systeem een ‘economisch plan B’: een parallel netwerk dat economische onafhankelijkheid moet garanderen.
‘s Werelds op één na grootste economie loopt daarin voorop. Digitale betalingen zijn in China al wijdverspreid via platformen als Alipay en WeChat Pay. Daarnaast test de centrale bank de digitale yuan (e-CNY), een door de staat uitgegeven digitale munt. Die zit nog in een proefstadium, maar past in het streven van president Xi naar meer controle over het eigen geldverkeer, ook buiten de landsgrenzen.
De markt groeit snel. In 2023 bedroeg het digitale betalingsvolume in de Brics-landen meer dan 3.250 miljard dollar, weet Cointelegraph. Dat was ruim 26 procent meer dan het jaar voordien. Tegen 2032 kan dat oplopen tot bijna 40.000 miljard dollar, met China als de belangrijkste motor.
‘Doordat de deelnemende landen verschillende regels, wetgeving en belangen hebben, is er een coördinatierisico’
CBDC’s
Naast Brics Pay groeit nu ook een tweede project: Brics Bridge. Dat kreeg veel aandacht tijdens de Brics-top van oktober 2024 in Kazan, waar Russisch president Vladimir Poetin als gastheer optrad. Brics Bridge richt zich niet op consumenten of bedrijven, maar op betalingen tussen banken en centrale banken. De bedoeling is groothandelsbetalingen af te wikkelen met digitale centrale bankmunten (CBDC’s). Bij zulke transacties wordt digitale valuta gebruikt die rechtstreeks door de centrale banken wordt uitgegeven.
Lees verder onder link
Voor de technische opzet kijkt men opvallend genoeg ook naar de Bank for International Settlements (BIS) in Bazel. Brics Bridge haalt inspiratie bij mBridge, een experimenteel betalingssysteem dat sinds 2019 wordt ontwikkeld door de BIS samen met de centrale banken van onder meer China, Hongkong, Thailand en de Verenigde Arabische Emiraten. mBridge heeft aangetoond dat grensoverschrijdende transacties in seconden kunnen worden uitgevoerd tegen extreem lage kosten.
Voor Rusland en China is die aanpak aantrekkelijk. Ze hoeven zo geen beroep meer te doen op banken die via de Verenigde Staten toegang hebben tot het dollar-clearingnetwerk. In plaats daarvan staan hun eigen centrale banken centraal in het betalingsverkeer.
Obstakels
In het Westen groeit de bezorgdheid over die ontwikkelingen. China speelt een leidende rol bij de ontwikkeling van de software achter mBridge. Daardoor ontstaat de vrees dat kennis en technologie kunnen doorsijpelen naar netwerken buiten de invloedssfeer van de BIS. De strijd om de positie van de dollar verschuift zo steeds meer naar een strijd om wie de digitale financiële infrastructuur beheerst.
Toch zijn er aanzienlijke obstakels. Gertjan Verdickt, doctor in de toegepaste economische wetenschappen en docent financiële economie aan de Universiteit van Auckland, noemt Brics Pay een interessant maar technisch complex experiment. “Het werkt op een gedecentraliseerde blockchain in plaats van op een centraal systeem zoals Swift. Er is daarom geen hub die de regels bepaalt. Elke deelnemer is in zekere zin gelijkwaardig. Daarbij is het ontworpen om sancties te omzeilen, doordat geen enkel land de mogelijkheid heeft de transacties te blokkeren.”
Volgens Verdickt zit de grootste uitdaging in de uitvoering. “De Brics-landen moeten hun wetgeving op elkaar afstemmen en de risico’s op cyberaanvallen aanpakken. Geen sinecure, maar ook een probleem waar elke crypto mee te maken heeft.” Hij wijst ook op liquiditeitsrisico’s, omdat de Brics-valuta’s vaak volatieler zijn dan de dollar. Daarnaast is er het governanceprobleem: de deelnemende landen hebben uiteenlopende belangen en regelgeving. “Doordat de deelnemende landen verschillende regels, wetgeving en belangen hebben, is er een coördinatierisico.”
Een bijkomend risico is of het systeem breed gebruikt zal worden. Zonder voldoende deelnemers blijft Brics Pay afhankelijk van politieke steun. Ook kan het Westen via extra sancties alsnog druk uitoefenen. “Een systeem is maar zo belangrijk als het aantal mensen dat het gebruikt”, concludeert Verdickt. “Er is ook risico op secondary sanctions vanuit het Westen, bijvoorbeeld als crypto moet worden omgezet naar harde valuta, of als bedrijven die Brics Pay ondersteunen worden aangepakt.”
Dedollarisering
De hamvraag blijft of Brics Pay en Brics Bridge werkelijk een bedreiging vormen voor de dominante positie van de dollar. Voorlopig blijft die stevig overeind. Ondanks alle trumpiaanse fratsen blijft de dollar wereldwijd de meest vertrouwde reservevaluta. Maar de fundamenten verschuiven. “Macro-economen leven nog in de wereld van fiatgeld en centrale banken”, schrijft Münchau. “Maar China en Rusland veranderen het spel.”
Brics Pay is voorlopig vooral geopolitiek drukmiddel, geen volwaardig alternatief voor Swift. Maar het dwingt het Westen wel na te denken over de houdbaarheid van zijn financiële dominantie.