Breekt de gig economy nu echt door?

Al meer dan dertig jaar spelen profeten uit het management, de sociale wetenschappen en de economie met de idee werknemers te bevrijden van het juk van hiërarchische relaties. Overal zijn we vrije burgers, behalve binnen de bedrijfsmuren. Economisch zou het kunnen. Ik heb ook geen kok in dienst om lekker te eten, geen boer om me van melk te voorzien, of geen loodgieter om mijn verwarming te herstellen. Iedereen zelfstandig? De meeste sociaal wetenschappers vinden het idee verwerpelijk. Iedereen heeft niet alleen recht op sociale zekerheid, maar ook op een vaste baan. Waarom de sociale zekerheid moet worden gekoppeld aan een (vaste) baan is een vreemde gedachte, die ontstaan is in de sociale strijd en die via allerlei compromissen vormen heeft aangenomen die vooral bizar zijn, net als ons fiscaal systeem, dat in een sociaal land als het onze vooral arbeid belast en in een kapitalistisch land als de Verenigde Staten vooral kapitaal. Je belast blijkbaar waar je van houdt.

Er spelen te veel factoren mee om ‘gig work’ tot zondebok uit te roepen.

De hang naar een vast contract met een bedrijf is des te vreemder op een moment dat een ander vast contract, het huwelijkscontract, vooral symbolisch is geworden. Bijna niemand voelt er zich nog echt door gebonden. Wel spelen allerlei niet-contractuele elementen mee, bijvoorbeeld fiscale. Op het gebied van werk is onze houding veel voorzichtiger. Liever onder de vleugels van de macht dan ernaast. Leve de vrijheid, zowat het hoogste goed na gezondheid, maar niet als we werken. We verkopen onze tijd om te werken onder toezicht en gezag.

Nog opvallender is dat David Graeber de notie ‘bullshit jobs’ niet bedacht voor schijnzelfstandigen, maar voor al die mensen die elkaar bezighouden in bedrijven. Kan het niet anders? Zeker omdat men er een vrij leuke term voor bedacht heeft. De gig economy kijkt naar mensen die telkens opnieuw optreden, een performance opvoeren. Hoe ervaren de werknemers die nieuwe soort arbeidscontracten? Stilaan verschijnen de eerste grondige studies en hoeven we niet alleen voort te gaan op kreten gevolgd door veel uitroeptekens.

Waarover spreken we? Over mensen die een portfolio aan klanten hebben, denk aan advocaten of chauffeurs, en die worden betaald per project of welomschreven prestatie. Het is opvallend in hoeveel takken je gig workers vindt. Uiteraard bij artiesten, maar ook bij zorgpersoneel, koks, chauffeurs, schrijvers, reporters en zelfs bij chirurgen. Veel van die beroepen zijn traditioneel zelfstandigen of freelancers, maar de uitbreiding naar nieuwe jobs neemt haast dagelijks toe. Denk aan thuisonderwijs, dat om de meest uiteenlopende redenen in de lift zit. Dat vergt veel meer zelfstandige leerkrachten, die hun diensten aanbieden voor vakken waar de ouders zich onvoldoende inhoudelijk of pedagogisch competent voelen. En het soort contract dat tussen de partijen zal worden afgesloten, zal ongetwijfeld getuigen van een grote creativiteit, op alle gebieden, zowel op het gebied van baanbrekende didactiek (ChatGPT, jawel) als van zorgvuldig de fiscale kantjes ervan afrijden. Zoek je de drijfveer voor sociale innovatie? Denk fiscaliteit.

Gaat dat allemaal ten koste van de werknemer? Diverse studies geven diverse antwoorden. De hamvraag lijkt te zijn: kies je voor zo’n job of is het een zuivere economische overlevingsstrategie? Mensen met veel ervaring lijken de vrijheid, de zelfstandigheid en de flexibiliteit wel te waarderen, vooral als ze parttime gig worker zijn. Zeker als er ook grote gezinsverantwoordelijkheden meespelen of juist helemaal geen. Een knelpunt is wel dat die werkers minder door mensen en meer door algoritmes worden aangestuurd. Men mist de menselijke warmte, want uiteraard is niet elke chef toxisch, integendeel waarschijnlijk. De meeste chefs deugen.

De grote vraag blijft of al dat freelancegedoe niet buitengewoon stresserend is. Het voorlopige antwoord lijkt te zijn: inderdaad, maar niet veel meer dan loondienst. Er spelen te veel andere factoren mee om gig work tot zondebok uit te roepen.