Doen speculanten de graanprijzen stijgen?

De graanprijzen op Euronext stegen de voorbije drie dagen met liefst 25 euro per ton, of circa een tiende meer. Speculatieve fondsen drijven de prijzen mee omhoog. Xavier Van den Avenne, gedelegeerd bestuurder van de graanhandelaar Vanden Avenne Commodities, verwacht niet dat de prijzen zo hoog blijven, als het weer wat meezit tenminste.

In april 2022 sloegen diverse internationale instellingen, waaronder de Verenigde Naties, alarm. Er dreigde hongersnood door sterke prijsstijgingen voor graan, de belangrijkste landbouwgrondstof ter wereld. De prijzen schoten door het dak. Op Euronext werd 430 euro per ton tarwe betaald. De oorlog in Oekraïne was de reden. Oekraïne en Rusland, goed voor 6 procent van de wereldproductie, zijn belangrijke graanexporteurs. De vrees voor tekorten, onder meer door een verstoring van de logistieke keten, leidde tot de paniek.

Het bleek loos alarm. Sindsdien daalde de prijzen bijna onophoudelijk, met weliswaar enkele korte opflakkeringen (zie grafiek hieronder). Onlangs veranderde dat. “De voorbije dagen is er weer paniek”, zegt Xavier Van den Avenne. De gedelegeerd bestuurder van de nv Vanden Avenne Commodities volgt de sector sinds 1992. “De voorbije drie dagen steeg de tarweprijs met 25 euro. Dat komt onder meer door grootschalige aankopen door fondsen. Zij speculeerden initieel op een verdere daling van de prijzen, maar zien nu plots een stijging. Zij keerden in ijltempo hun posities: van negen miljoen ton te verkopen tarwe (short), draaide het volgens de meest recente cijfers van Euronext naar drie miljoen ton aankoop (long). De voorbije twintig jaar is het belang van die speculatieve fondsen alleen maar toegenomen”.

De greep van Poetin

Er zijn nog andere oorzaken. Rusland blijft een belangrijke exporteur. Naar verwachting zou de graanoogst vijf miljoen ton minder bedragen door het droge en koude weer, met tot voor kort nachtvorst. In West-Europa was er dan weer aanhoudende regen, onder meer in ‘graanschuur’ Frankrijk. In Spanje zijn de vooruitzichten dan weer wél goed. En de vooruitzichten voor maïs zijn zelfs zeer goed, door mooie oogstverwachtingen in Brazilië en de Verenigde Staten. “De markt is nerveus”, merkt Xavier Van den Avenne. “De zwakke vooruitzichten leiden tot een gebrek aan liquiditeit in de markt. Bovendien wordt de greep van Vladimir Poetin steeds belangrijker. Het Kremlin bepaalt wie exportlicenties voor tarwe krijgt. Voeg daar de toenemende bombardementen aan toe in de buurt van Odessa, de haven van waaruit Oekraïne een deel van zijn tarwe exporteert”.

Eén van de redenen voor de prijsexplosie in het voorjaar van 2022 was de verstoorde logistieke keten. Uit Oekraïne kwam nog nauwelijks graan. Die situatie is rechtgezet, deels door een ‘graancorridor’ door de Zwarte Zee. Daarnaast vervoert Oekraïne granen uit het westen van het land via Polen en Roemenië. Maar de toenemende onzekerheid rond Odessa creëert ook twijfels in de graanhandel.

Wereldwijd is er nochtans geen schaarste. Volgens cijfers van de International Grains Council, die wereldwijd over de graanoogsten en -voorraden rapporteert, is de toestand zeer goed. De productie zou ruim 2,3 miljard ton bedragen, iets meer dan de verwachte consumptie. En landen houden bovendien een stevige buffer in reserve van circa 600 miljoen ton. Dat cijfer bleef het voorbije decennium grotendeels stabiel.

‘De prijzen zullen weer zakken’

Xavier Van den Avenne verwacht daarom dat de prijsstijgingen van tarwe slechts tijdelijk zijn. “Toch in geval van normaal weer. De prijsdalingen tot minder dan 200 euro per ton waren overdreven. Dat is in absolute cijfers dezelfde prijs als in 1992, toen ik met mijn onderneming begon. In 2023 zijn de graanprijzen bijna continu gezakt. Daarom hebben ook landbouwers de voorbije maanden gewacht met de verkoop van hun productie. Nu de prijs weer klimt, zullen ze sneller geneigd zijn te verkopen. Ook dat zal de prijs weer doen dalen”.

Het effect van de continu dalende prijzen in 2023 was ook merkbaar in de balanscijfers van Vanden Avenne Commodities. De omzet steeg in het boekjaar 2022-2023 naar een record van 1,82 miljard euro. Maar dat was vooral het gevolg van een stijging van de aankoopprijzen van de granen, want de bedrijfswinst ging erop achteruit. “Wij houden altijd een voorraad aan. De aankoopprijs was vaak hoger dan de uiteindelijke verkoopprijs”, verklaart Xavier Van den Avenne. “En in 2023 daalden de tarweprijzen vooral.”