Bioloog Tom Wenseleers : ‘Wie zich niet laat vaccineren, kiest eigenlijk voor een besmetting met de deltavariant’

De economie is aan een spectaculaire comeback bezig, dankzij de vaccinatiecampagne die covid-19 heeft teruggeslagen. Maar de deltavariant dreigt roet in het eten te gooien.

In de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk loopt het aantal besmettingen weer op. De race tussen de vaccins en de varianten lijkt dus nog niet gelopen. In het Westen zijn we wellicht door het oog van de naald gekropen, maar de rest van de wereld riskeert nog ernstige deltagolven, zegt Tom Wenseleers, professor biologie en biostatisticus aan de KU Leuven.

Hoe groot is het risico dat de deltavariant ook in België een nieuwe besmettingsgolf veroorzaakt, die nieuwe maatregelen eist?

TOM WENSELEERS. “Ik schat dat de deltavariant in België al goed is voor bijna de helft van de besmettingen. De deltavariant is 50 procent besmettelijker dan de Britse variant, die 50 procent besmettelijker is dan het originele virus. Dat levert voor de deltavariant een basisreproductiegetal van 6,75 op. Elke persoon besmet met de deltavariant steekt dus in een niet-gevaccineerde bevolking gemiddeld 6,75 andere mensen aan. De deltavariant is dus zeer besmettelijk. Wie zich niet laat vaccineren, kiest eigenlijk voor een besmetting met de deltavariant.

“Dat klinkt dus niet goed, maar we starten in België van een heel laag reproductiecijfer: 0,67. Dat is te danken aan de vaccinatiecampagne. Op basis van die lage R-waarde en op basis van de vaststelling dat de deltavariant 50 procent besmettelijker is dan de Britse variant, kan de R-waarde stijgen tot ongeveer 1. Het is dus kantje boord, maar mijn inschatting is dat de R-waarde niet dramatisch boven 1 zal stijgen. Ik hoop dat we tegen het najaar grotendeels verlost zullen zijn van covid-19.

“In het Verenigd Koninkrijk is het reproductiegetal wel boven 1 gestegen, ondanks een verder gevorderde vaccinatiecampagne. Wellicht is dat te wijten aan het feit dat er meer sociale contacten zijn. In België kan de R-waarde ook boven 1 stijgen als de sociale contacten gevoelig toenemen. Wij moeten rekening houden met lokale uitbraken in wijken met een lagere vaccinatiegraad. In de VS zien we ook een stijging van het aantal besmettingen en ziekenhuisopnames in het deel van de bevolking dat nog niet gevaccineerd is, en in staten met een lagere vaccinatiegraad.

Landen die nog niet ver staan in de vaccinatiecampagne zijn dus heel vatbaar voor de deltavariant?

WENSELEERS. “We mogen in het Westen van geluk spreken. Onze vaccinatiecampagne is nipt ver genoeg gevorderd om de deltavariant onder controle te houden. In grote delen van de wereld is dat niet het geval. Afrika, bijvoorbeeld, wordt geplaagd door deltagolven. In Kinshasa liggen de ziekenhuizen vol, en Kenia en Uganda krijgen nieuwe golven over zich heen. De deltavariant krijgt in Afrika vrij spel, omdat er nog amper gevaccineerd is en omdat er nog amper natuurlijk immuniteit bij de bevolking is opgebouwd. Dat levert een explosieve situatie op, maar gelukkig is de Afrikaanse bevolking nog relatief jong.

“Ook elders in de wereld slaat de deltavariant toe. In Azië kunnen nog heel wat landen voor de bijl gaan. Singapore en Taiwan nemen strenge maatregelen om het virus buiten te houden, maar het is voldoende dat enkele besmettingen door de mazen van het net glippen. Indonesië kent een nieuwe, grote en zeer dodelijke deltagolf. Ook in China zien we uitbraken van de variant. In India zwakt de deltagolf af, vermoedelijk vooral dankzij de nieuw opgebouwde natuurlijke immuniteit. Het land heeft daar een hoge prijs voor betaald. De deltagolf heeft er naar schatting 3 miljoen levens geëist. In Peru is 0,5 procent van de bevolking gestorven. In sommige van die landen is het worstcasescenario al deels de realiteit geworden. Het vaccin komt te laat in die landen. Bij ons kwam het net op tijd, maar het is nipt geweest.”

Hoe groot is het risico dat een variant opduikt die de vaccins te slim af is, zodat ook wij het hele proces ook nog eens moeten doormaken?

WENSELEERS. “Die kans is op de kortere termijn klein. Om de vaccins te slim af te zijn, heb je een variant nodig die grondig verschilt van het huidige virus. Op de langere termijn, over een periode van vijf tot tien jaar, is dat wel mogelijk. Dat is ook gebeurd met de Spaanse griep. Daar staat tegenover dat we de vaccins kunnen aanpassen aan de nieuwe varianten. Hopelijk is het wettelijke kader flexibel genoeg om de aangepaste vaccins snel op de markt te krijgen. We riskeren de strijd tegen covid te verliezen, omdat we zo ruim de tijd nemen om vaccins zeer uitgebreid te testen. Tegelijk laat de marktgoedkeuring lang op zich wachten, en wordt de knowhow voor de productie ervan onvoldoende wereldwijd gedeeld. In tijden van een pandemie lijkt me dat niet de meest opportune strategie.

“We moeten er ook rekening mee houden dat elke nieuwe variant niet alleen besmettelijker is, maar ook iets ziekmakender lijkt te worden. De tijd dringt dus. Maar finaal kunnen we deze race winnen. De ongelijke toegang tot vaccins tussen rijke en armere landen blijft wel een teer punt. Dat zal helaas nog tot heel wat humanitaire drama’s leiden. Ook zullen landen waar de epidemie niet snel onder controle komt, een kweekvijver blijven voor nieuwe varianten. Alle landen ter wereld hebben er dus baat bij zo snel mogelijk de hele wereldbevolking te vaccineren. Maar mijn hoop dat de vaccins in de meeste ontwikkelingslanden alsnog op tijd zullen komen, is klein. In die landen zal natuurlijke immuniteit de epidemie onder controle brengen, tegen een hoge menselijke tol. De immuniteit die wordt opgewekt door eerder contact met het virus of vaccinatie, kan vroeg of laat de pathologie van het virus wel vergelijkbaar maken met die van een verkoudheid. De aankomst in dat eindstation is echter nog niet voor morgen.