‘Bijsturen, of we varen blindelings de volgende crisis tegemoet’

Er is zelfs geen marge voor wat hoe dan ook op ons afkomt: de vergrijzing en de klimaatinvesteringen. Dat zegt Trends-hoofdredacteur Wim Verhoeven.

Zo’n containerschip in het Suezkanaal is toch weer een kleine wake-upcall. 13 procent van de wereldhandel kruipt door één vaargeul. Is die dicht, dan stokt de boel. Het is een voetnoot, vergeleken met de pandemie waar we in Europa nog minstens tot de zomer mee zitten en wereldwijd nog een stuk langer. Maar toch. Kleine details kunnen grote gevolgen hebben. Onze processen zijn fragiel.

Na de financiële crisis van 2008 is de pandemie een tweede grote schok in vrij korte tijd. De tweede grijze zwaan: je kunt ze zien aankomen als je ze wilt zien. De deregulering in de financiële sector kon niet goed blijven gaan. Wetenschappers waarschuwden al langer voor nieuwe virussen. De snelle opeenvolging van grijze zwanen kan toeval zijn en misschien komt er de komende vijftig jaar geen enkele meer op ons af. Hoewel… We kunnen steeds meer, maar onze processen worden ook complexer. Alles is meer en meer met elkaar verweven. Het zou zomaar eens kunnen dat grijze zwanen en systeemcrisissen de komende decennia vaker voorkomen. Kandidaten? Een nieuwe pandemie. Niet origineel, maar wel voorspeld. Een cyberoorlog. Een echt fysiek conflict tussen de grote machtsblokken. Elkaar zullen ze niet aanvallen, maar hun wingewesten lopen een risico. Een massale migratiestroom die niet in te dijken valt met vluchtelingenkampen in Turkije. Een plotse milieuschok of een watercrisis, getriggerd door de klimaatverandering. Of een nieuwe financiële crisis, mocht blijken dat die eindeloze geldcreatie en onmetelijke schuldenbergen toch onverteerbaar zijn. In de eurozone zijn de zuidelijke landen veel harder getroffen dan de sterkste landen, zoals Duitsland en Nederland. Dat zijn grijze zwanen. Geen zwarte. Die zie je niet aankomen, zelfs niet als je met een open blik naar de wereld kijkt.

Toch is doemdenken niet nodig. Zowel in 2008 als nu hebben we een krachtige respons gezien. Na de financiële crisis volgde een decennium van sterke economische vooruitgang. Minder in Europa, des te meer in de Verenigde Staten en China, en zelfs in de kwetsbaarste landen. De coronacrisis is opnieuw een bewijs van wendbaarheid, ondernemerszin en inventiviteit. Niemand mag de schade negeren, maar we hebben ook een vuist gemaakt. Geen enkele economie is gekelderd. Er zijn geen Griekse toestanden. Ondertussen werden in sneltreinvaart vaccins ontwikkeld. En we hebben maar één keer toiletpapier gehamsterd. Nadien wisten we dat het goed zou komen.

De mens is extreem weerbaar en wendbaar. De bedrijven en de economie ook. Maar als het erop aankomt, hebben ze ook een weerbare en wendbare overheid nodig. Aan die wendbaarheid moet worden gewerkt. Europa moet zich bezinnen. Structuren aanpassen, sneller en efficiënter beslissen. Hetzelfde geldt voor België. We zijn Europa in het klein. We zaten midden in een systeemcrisis toen corona toesloeg. Nadien ontstond een kluwen van kleine en grote generaals, zowel voor als achter de schermen. Daardoor zijn allicht meer mensen gestorven en is meer economische schade aangericht dan strikt noodzakelijk was. De negen ministers bevoegd voor volksgezondheid zijn dé karikatuur van corona. Het gekrakeel om godbetert één week de scholen te sluiten, is een goede tweede. Tegen de systeemfouten van dit land zijn geen vaccins opgewassen.

Ook aan de weerbaarheid moet worden gewerkt. Nederland betaalt zijn ondersteuning van de economie en zijn relancebeleid met de glimlach. België heeft zijn zaken niet op orde. Er is geen marge voor nieuwe grijze zwanen. Er is zelfs geen marge voor wat hoe dan ook op ons afkomt: de vergrijzing en de klimaatinvesteringen. Er is geen consensus over hoe we die marge zullen creëren en zelfs niet over de noodzaak om dat te doen. Varen we blindelings de volgende grijze zwaan tegemoet?