‘Begroting is risicopatiënt voor trumpitis’

De weg naar een begrotingsevenwicht hoeft niet uitsluitend via hogere belastingen of besparingen te lopen. Verkoop zo snel mogelijk alle overheidsparticipaties.

De Belgische overheidsfinanciën zijn bijzonder vatbaar voor trumpitis. Dat is een aandoening die leidt tot snel oplopende begrotingstekorten als de rentevoeten stijgen. België kan gemakkelijk trumpitis opdoen door de aanhoudend hoge overheidsschuld, die nog altijd 107 procent van het bruto binnenlands product bedraagt. De Europese Commissie tikte ons land daarvoor vorige week nogmaals op de vingers. We bouwen die schuld te traag af. Als de rente definitief kantelt, staat de regering-Michel voor een nieuwe realiteit, waardoor een begroting in evenwicht tegen 2018 helemaal onbegonnen werk is.

De begroting is de zwakke flank van de regering-Michel. De structurele verbetering van het saldo zal in de periode 2015-2017 integraal te danken zijn aan lagere rentelasten, voor zover je lagere rentelasten structureel kunt noemen. Het structurele primaire saldo, dat geen rekening houdt met de rentelasten en dus de beste graadmeter is, is geen euro verbeterd. Gelukkig is er onder de waterlijn wel beterschap. De licht lagere belastingdruk betaalt de lichte daling van de overheidsuitgaven. Tijdens de regering-Di Rupo lag de klemtoon op hogere belastingen om het tekort terug te dringen. De kwaliteit van het tekort is daardoor gevoelig beter.

De weg naar een begrotingsevenwicht hoeft niet uitsluitend via hogere belastingen of extra besparingen te lopen. Verkoop ook zo snel mogelijk alle overheidsparticipaties. Zet de belangen in bpost, Proximus, Belfius, BNP Paribas, Ethias, de Nationale Loterij en zelfs Brussels Airport in de etalage. De zakenbank Nomura schatte de marktwaarde van die belangen vorig jaar op 26 miljard euro, of 6,5 procent van het bbp. Er is geen politieke bereidheid om een uitverkoop te organiseren, maar toch zou iedereen daar op termijn beter van worden.

Het grootste tegenargument is dat de dividenden van die participaties de begroting spekken. Vorig jaar leverde de dividendstroom ongeveer 1,2 miljard euro, terwijl een schuldverlaging met 26 miljard euro tegen de huidige rentevoeten slechts een besparing van 200 miljoen zou opleveren. Volgens een zuiver financiële logica lijkt het nu geen goed moment om die participaties te verkopen. Maar ten eerste: de lage rente heeft hun marktwaarde hoger gestuwd, en dus zal ook de waarde dalen als de rente stijgt. En ten tweede: een overheid die aan markttiming doet om op het beste moment participaties te verkopen? Daar zal volk naar komen kijken.

Ook voor de economie en voor de betrokken bedrijven is het beter dat de overheid geen aandeelhouder is. Neem bpost. Het overheidsbelang is meer dan een kiezel in de schoen van topman Koen Van Gerven. Het is een rotsblok op het spoor naar de belangrijke overname van PostNL. De Nederlanders vrezen overheidsbemoeienis bij het verdere afslankingsproces bij bpost en PostNL, en vrezen dat de hakbijl vlugger in Nederland dan in België zal vallen. Overtuig ze maar van het tegendeel. De overheid als aandeelhouder van bpost legt een hypotheek op het bedrijf, wat onaanvaardbaar is. Laat de markt haar werk doen, en treed als overheid op als onafhankelijke regulator die niet kan verdacht worden van belangenvermenging.

In de begroting van 2017 staat achter de post dividenden nog eens 100 miljoen euro extra, wellicht te betalen door Belfius. Volgend jaar is het mogelijk de beurt aan Proximus om Sinterklaas te spelen voor de begroting. Het is niet in het belang van die bedrijven om gecontroleerd te worden door een aandeelhouder die continu om centen verlegen zit. Een gul dividendbeleid is op termijn een slechte strategie als er te weinig middelen overblijven om te investeren in toekomstige winsten. Maak daarom ook Belfius en Ethias zo snel mogelijk klaar voor verkoop. Idem voor Proximus. Als vroeg of laat een fusie met KPN zich opdringt, is een scenario zoals dat met bpost niet voor herhaling vatbaar.

De regering kan het risico op trumpitis niet alleen terugdringen door de schuld versneld af te bouwen, maar ook door het bbp – en dus de terugbetalingscapaciteit – op te voeren. Dat kan door de concurrentiekracht verder te verbeteren, bijvoorbeeld door de loonevolutie af te stemmen op de productiviteitstoename. Het bbp kan ook worden opgevoerd door meer te investeren in onderzoek en ontwikkeling en door de innovatiekracht van de economie te versterken, want technologisch bekeken behoort onze export niet bij de besten. De bedrijven moeten nog te veel knokken op de prijs, wat door de hoge kostenstructuur – een gevolg van de hoge overheidsuitgaven – een continu gevecht tegen de bierkaai is. Europa struikelt niet alleen over de begroting, maar ook over een manifest gebrek aan vooruitgang aan dat front.