‘Bedrijven als Amazon leggen een bom onder onze begroting’

De doorsnee werknemer dreigt tussen twee stoelen te vallen: te duur voor lager geschoolde arbeid, te weinig opgeleid voor de hoger geschoolde arbeid. Dat zegt Trends-hoofdredacteur Daan Killemaes.

Nogal wiedes dat gezonde overheidsfinanciën hoog op de regeringsagenda horen, maar het verdagen van een sluitende Belgische begroting richting 2019 is daarom nog geen wanbeleid. Beter geen begrotingsevenwicht dan een slecht begrotingsevenwicht, waarbij de putten gevuld worden met extra belastingen die de groei en de werkgelegenheid fnuiken. Want als dit land de volgende jaren behoefte heeft aan één trend, laat het dan een stijgende werkgelegenheid zijn. Maar als de digitale revolutie één groot risico inhoudt, dan is het dat robots en algoritmes de werkgelegenheid onderuit schoppen. Een frontale botsing tussen de digitale revolutie en de samenleving kan enkel vermeden worden als de lasten op arbeid nog veel meer verlaagd worden dan tot nu is gebeurd. Slaat deze lastenverlaging een gat in de begroting, dan moet dat maar.

Bedrijven als Amazon leggen, vanuit een voor hen logisch businessperspectief, een bom onder onze begroting en samenleving. De Amerikaanse e-commercegigant bouwt ook een fysiek winkelnetwerk uit. Tot daaraan toe, maar het ontwrichtende is dat Amazon al met succes winkels getest heeft waar geen enkel product nog gescand wordt en waar dus geen enkele kassier meer nodig is. Sensoren registreren alles, en de afrekening gebeurt automatisch. Een vleugje paniek mag bij ketens als Colruyt, AholdDelhaize of Carrefour, die nog duizenden winkelbedienden betalen. Een vleugje paniek mag ook bij de regering als die ketens straks niet anders kunnen dan Amazon te imiteren en dus zwaar het mes zetten in hun personeelsbestand.

Digitaal verworpenen

En dan, zal u misschien zeggen. Laat de markt haar werk doen, en die mensen zullen ander werk vinden. De uittocht eerst uit de landbouw en later uit de industrie werd opgevangen door toenemende tewerkstelling in de dienstensector. Ook nu zullen nieuwe diensten en activiteiten, sommige waarvan we het bestaan zelfs nog niet kunnen vermoeden, voor nieuwe jobs zorgen. De vraag is echter: kunnen de kassiers van Colruyt die jobs invullen? Als robots en algoritmes nu al beter zijn in de routinejobs, dan worden ze daar in de toekomst nog beter in, voor steeds meer toepassingen. De doorsnee werknemer dreigt tussen twee stoelen te vallen: te duur voor lager geschoolde arbeid, te weinig opgeleid voor de hoger geschoolde arbeid. Op zijn eigen stoel zal een robot of een algoritme zitten. Het groeiende leger digitaal verworpenen wordt een maatschappelijke ramp.

Die tendens is al jaren bezig. Op de Belgische arbeidsmarkt stijgt de vraag naar hoger opgeleiden, niet ten koste van de lager geschoolden, maar ten koste van het middensegment. In bijna het hele Westen stijgen door de technologische versnelling de lonen al enkele decennia minder snel dan de arbeidsproductiviteit. Dat betekent dat arbeid een krimpend stuk van de taart krijgt, en kapitaal een groeiend stuk. Dat de taart groter is, verzacht een onderhuids gevoel van onrechtvaardigheid nauwelijks. De toenemende inkomensongelijkheid verscherpt, zeker in de moeilijke economische omstandigheden van de voorbije jaren, het ongenoegen tegen economische integratie en voedt protectionistische en populistische stromingen. Verkiezingen worden dezer dagen met dichtgeknepen billen gevolgd.

Het brugpensioen wordt geprivatiseerd

De grootste uitdaging voor de regering-Michel en haar opvolgers wordt de digitale verworpenen der aarde aan de slag te houden. Niet elk bedrijf heeft zoals ING de middelen om zijn overbodige mensen te betalen om thuis te blijven. De concullega’s zijn er trouwens niet blij mee. De vakbonden hebben ongetwijfeld ijverig nota genomen van de gulle opstapregeling bij ING, en zullen dit als minimum op tafel leggen bij een volgende herstructurering in de banksector. Het brugpensioen wordt geprivatiseerd.

Hoe moet een regering reageren op die potentieel ontwrichtende impact van de digitale revolutie? Er zijn al heel wat slechte goede ideeën gelanceerd. Zoals een robottaks om de concurrentiepositie van de mens te beschermen, maar die finaal een platte productiebelasting is. Of een basisinkomen, om de verliezers een minimaal vangnet te bieden, maar daarmee hou je ze nog niet aan het werk. Of een meerwaardebelasting, om de bordjes tussen arbeid en kapitaal weer gelijk te hangen. Tussen haakjes: in België hebben de lonen de arbeidsproductiviteit wél gevolgd en is kapitaal nog niet de grote winnaar van de digitalisering, terwijl de belastingdruk op kapitaal wel flink gestegen is de voorbije jaren. Betere antwoorden liggen in onderwijs en permanente herscholing, al kan je niet van iedereen whizzkids maken. En in een verdere verlaging van de lasten op arbeid, vooral van de kwetsbare groepen, om de aanwas van het leger der digitaal verworpenen te beperken. Zo’n lastenverlaging is een van de beste investeringen die de regering op dit moment kan doen.