Als de barbaren Rome veroveren: ‘De klokt tikt voor Italië’

De conjuncturele opleving bleek in Italië onvoldoende om de barbaren op afstand te houden. Dat zegt Trends-hoofdredacteur Daan Killemaes.

Europa heeft de barbaren lang buiten de poort kunnen houden, maar het povere economische herstel en de migratiecrisis hebben de wallen van de op twee na grootste economie van het eurogebied gesloopt. Italië is gevallen.

Bij de Italiaanse parlementsverkiezingen van maart haalden de barbaren van de populistische Vijfsterrenbeweging en de radicaal rechtse Lega samen 55 procent van de stemmen. Beide partijen brengen in Rome een onconventionele regering op de been met onconventionele recepten. Maar ze zullen de oude kwalen van Italië niet uit de wereld helpen.

Beleggers halen voorlopig de schouders op. Het renteverschil tussen Italië en Duitsland blijft laag en onder controle. Het zou niet de eerste keer zijn dat grove verkiezingsretoriek snel plaats maakt voor meer doordachte beleidsbeslissingen. De Vijfsterrenbeweging heeft haar anti-Europese houding al afgezwakt. De partij wil niet langer een referendum organiseren met als inzet de deelname aan de euro.

Hogere uitgaven en lagere belastingen

Italië is nog geen ongeleid projectiel in de eurozone. Toch blijft het bang afwachten hoeveel water de politieke nieuwkomers in hun wijn willen doen.

Het onverkort uitvoeren van een aantal verkiezingsbeloftes zou grote gaten slaan in de begroting. De Vijfsterrenbeweging wil een basisinkomen om haar vele kiezers in de relatief arme zuidelijke helft van Italië te paaien. De kostprijs kan oplopen tot 30 miljard euro.

De Lega wil in de personenbelasting een vlaktaks van 23 procent invoeren. Het prijskaartje voor de schatkist zou 40 miljard euro per jaar bedragen. Ook het terugdraaien van de jongste pensioenhervorming, en dus een verlaging van de pensioenleeftijd, ligt op tafel. Die geste zou de begroting 18 miljard euro terugzetten.

Kortom, de nieuwe regering staat voor een mix van hogere uitgaven en lagere belastingen die de schatkist vlot 3 tot 4 procent van het bruto binnenlands product (bbp) kan kosten. Dat is niet meteen een fiscaal beleid dat past in het Europese keurslijf. Rome ligt op ramkoers met Brussel.

Met een overheidsschuld die nog altijd 132 procent van het bbp bedraagt, heeft Italië alles behalve ruimte om cadeaus uit te delen. Op zich is de hoge staatsschuld geen ramp, zeker omdat Italië als een van de weinige eurolanden de vergrijzingskosten onder controle heeft, en omdat het land zich de voorbije jaren niet schuldig heeft gemaakt aan te hoge overheidstekorten. Maar de overheidsfinanciën zijn wel zorgwekkend omdat de Italiaanse economie al meer dan twintig jaar stagneert.

De belangrijkste prioriteit voor de nieuwe regering is dus de groei aanzwengelen, maar een soepeler fiscaal beleid gaat die klus niet klaren. Er is geen experiment nodig om tot de conclusie te komen dat economisch populisme Italië niet gaat redden. Italië gaat opnieuw enkele verloren jaren tegemoet.

Een recente paper van de Italiaanse centrale bank legt de vinger op de wonde. De Italiaanse economie stagneert doordat de productiviteit in de lappenmand ligt. De voorbij twintig jaar is het bbp per werknemer met 0,1 procent per jaar gedaald. Tel daar straks de krimpende beroepsbevolking bij, en het bbp zal verder dalen, maar de overheidsschuld niet.

Gebrekkig bestuur van familiebedrijven

Volgens de economen Luigi Zingales en Bruno Pellegrino is het Italiaanse productiviteitsprobleem niet te wijten aan de stroeve arbeidsmarkt of de kredietschaarste. Ze wijzen op het gebrekkige bestuur van de vele kleine Italiaanse familiebedrijven, die mensen eerder belonen op basis van loyauteit dan op basis van verdienste. Dat slecht functionerende familiekapitalisme zou aan de basis liggen van de Italiaanse ziekte.

De Italiaanse les voor de traditionele partijen is dat ze veel meer politiek kapitaal moeten investeren in maatregelen die de groei bevorderen, zeker tegen een achtergrond van de vergrijzende bevolking. België heeft een rijker kmo-landschap dan Italië, maar niettemin kampen ook wij met een zwakke toename van de productiviteit.

Het basisinkomen of de afzwakking van de pensioenhervormingen zet geen zoden aan deze dijk. De klok tikt. De conjuncturele opleving bleek in Italië onvoldoende om de barbaren op afstand te houden.