Lessen voor de volgende financiële tsoenami

De auteur is hoofdeconoom van Petercam Vermogensbeheer.

Reacties: visienoels@trends.be

atuurrampen zijn een deel van het leven op aarde, net zoals financiële schokken en crisissen deel uitmaken van de financieel-economische wereld. We kunnen ze niet voorkomen, maar we kunnen er wel op anticiperen.

De meeste rampen gebeuren niet op onverwachte plaatsen. De geschiedenis van Indonesië leest als een boek over grote natuurrampen. Zo ontplofte in 1883 voor de kust van Indonesië het vulkanische eiland Krakatoa. De knal was tot 4500 kilometer ver hoorbaar en het stof van de ontploffing reikte tot in New York. Tienduizenden mensen verloren het leven door de tsoenami’s die erop volgden, en de stofwolk deed de temperatuur op aarde enkele jaren met 1,2 °C dalen.

Tektonische platen. De meeste schokken ontstaan aan de rand van zogenaamde tektonische platen. Energie die jarenlang werd opgespaard, komt dan in één keer vrij. Ook financiële bevingen gebeuren niet op onverwachte plaatsen en de schok is sterker naarmate de spanningen en risico’s lange tijd niet tot uiting zijn gekomen. Het is dus niet zo kwaad dat er af en toe kleine financiële schokken optreden. Dat de Amerikaanse centrale bank ze tracht tegen te houden, zal op termijn de beving alleen maar verwoestender maken.

Menselijke reactie. De vele amateurbeelden van de tsoenami in Zuidoost-Azië waren tegelijkertijd schokkend en onthullend. Vooral de reactie van de toeschouwers op het naderende onheil spreekt boekdelen. Mensen leken bijna aangetrokken door het gevaar, gingen de golf tegemoet, of bleven tot op het allerlaatste ogenblik staan toekijken. Ze voelden zich veilig omdat het water nog nooit een bepaalde barrière had overschreden en werden daardoor zelfs overmoedig. De golf leek onschuldig. De moordenaar had zich vermomd met een frisse schuimkop en maakte weinig lawaai. Pas op het moment dat hij toesloeg, veranderde hij in een bruine, kolkende massa, die zijn dodelijke kracht heel traag losliet op de intussen paniekerige bevolking.

Niet schrikken aub. Blijkbaar had een aantal analisten de ramp zien aankomen. Een constante in hun verklaringen is dat ze de bevolking niet nodeloos wilden laten schrikken. Soms speelden zelfs commerciële belangen mee, want toeristen laten schrikken, is wel het allerlaatste wat je mag doen.

Ook op de financiële markten zijn waarschuwingen taboe. De vele financial stability reports die de jongste jaren uit de printers stroomden van het Internationaal Monetair Fonds, de Nationale Bank van België, de Europese Centrale Bank en andere centrale banken, duiden op een groter wordende ongerustheid bij de dichtste observatoren van onze financiële markten. Maar de gebruikte taal in de rapporten is zo geruststellend en de conclusies zijn zo afgezwakt, dat elke financiële tsoenami een onschuldig schuimkopje zal lijken totdat hij op Wall Street of het beursplein te pletter zal slaan.

Overdreven zelfvertrouwen. De gevaarlijke bewegingen van de financiële tektonische platen zijn nochtans voldoende bekend. Ze heten dollar, hedge funds, derivaten of asset backed securities. Om niet te spreken van de gevaarlijke tweelingbreuk, China/VS, waarop heel wat financiële constructies recent werden gebouwd. De snelheid waarmee die in de afgelopen jaren werden neergezet, laat vermoeden dat de bouwvoorschriften voor financiële schokken niet zijn nageleefd.

De extreem lage volatiliteit in de voorbije achttien maanden is bijvoorbeeld uitzonderlijk, en onnatuurlijk voor financiële markten. Het gevolg is dat heel wat spanningen zich ophopen, en dat de toekomstige risico’s groter worden. En ook hier merken we een erg groot zelfvertrouwen bij de toekijkende beleggende bevolking, vooral in de VS. Een teken van overmoed?

We beginnen het jaar 2005 met een historisch ongebreideld optimisme (zie grafiek: Beleggerssentiment VS). In het verleden was dat dikwijls een indicatie voor een markttop, of een voorloper van een correctie. In de afgelopen achttien maanden is dat echter voorbarig gebleken. Niet de aandelenmarkten, maar de wisselkoersen fungeerden als schokbreker. De Amerikaanse problemen werden via de dollar netjes geëxporteerd. Alsof de financiële tsoenami van de VS naar Europa werd afgeleid.

Solidariteit. Maar de ramp heeft ons ook geleerd dat de mens ongemeen veerkrachtig en solidair kan zijn. In enkele Zuidoost-Aziatische landen verloopt de wederopbouw erg snel, vooral bij zij die weinig verzekerd waren. Hetzelfde zullen we zien in de financieel-economische wereld. Schokken richten veel schade aan. Maar na de heropbouw is de infrastructuur beter en groeikrachtiger. De mens heeft de lessen van elke natuurramp gebruikt, maar helaas na een tijdje ook weer snel vergeten. Napels, Lissabon en San Francisco zijn steevast op dezelfde plaatsen weer opgetrokken, alleen nog grootser en nog kwetsbaarder…

Geert Noels