LED KOMT OP IN HET OOSTEN

Europa heeft de beeldschermenproductie aan Azië verloren. In halfgeleiders dalen de Europese investeringen dit jaar tot 4 procent van het wereldtotaal. En nu volgen ook de leds. Kan Europa geld blijven verdienen als het voor zijn basiscomponenten afhangt van Azië?

Leds, de lichtgevende halfgeleiders, zijn booming business. Hun toepassingsbereik is de jongste vijf jaar enorm uitgebreid en de omzetstijging is aanzienlijk. De toonaangevende consultant Strategies Unlimited berekende dat de markt voor high brightness leds in verlichting – inclusief schermverlichting van pc’s en tv’s – vorig jaar 93 procent groter werd. Volgens de investeringsbank Morgan Stanley slokken leds tegen 2015 niet minder dan 35 procent van de verlichtingsmarkt op. In 2020 zal dat 90 procent zijn.

De opgang van de verlichtings-led begon in de mobieltjes uit de jaren 2006 tot 2008. In 2008 was Apple de eerste om fluorescente lampen voor de schermverlichting in portables te vervangen door led. Dat maakte van de MacBook Air de dunste notebook ooit. Toen de crisis de led-prijzen deed kelderen, besloten ook HP, Dell en Acer over te schakelen op led. Zo steeg het aandeel van led in computermonitors in een jaar van 15 naar 75 procent. De tv-producenten volgden. Sinds december 2010 gebruiken grote tv-fabrikanten alleen nog leds in hun nieuwe modellen, noteert HSBC Global Research.

Toepassingen in de autosector winnen veld sinds 2009 en vanaf dit jaar is ook algemene verlichting een serieus toepassingsveld. Verkeerslichten, koeltogen in hotels en restaurants – waar lichtkwaliteit en een laag verbruik van doorslaggevend belang zijn – gelden als groeipolen. De terugverdientijden bedragen soms minder dan een jaar.

Ondertussen vertoont de led-industrie alle kenmerken van de halfgeleiderindustrie. Zij heeft zelfs haar eigen Moore’s Law – in dit geval Haitz’ Law – die voorspelt dat de lichtoutput van een led elk decennium met een factor 20 zal stijgen, terwijl de prijs per lumen met een factor 10 daalt.

Dat maakt de Europese Commissie zenuwachtig. Europa herbergt nog altijd de twee grootste lichtproducenten in de wereld – Philips en het Siemens-filiaal Osram, dat in de herfst naar de beurs wil. Volgens Bruno Smets, directeur externe relaties van Philips Lighting, stelt de Europese lichtindustrie nog 150.000 mensen tewerk. Daarin zitten onder meer ook de grote Oostenrijkse fabrikant van lichtsystemen Zumtobel en meer dan 1000 kmo’s.

Slechts 10 procent led-productie Europees

De opkomst van leds verschuift de waardeketen naar Azië. De led-industrie gebruikt een aaneenschakeling van sleuteltechnologieën die de Commissie graag in Europa wil houden. Daaronder de research in fotonica, de productie van het basismateriaal galliumnitride en de productietechnologie van leds, met zijn chemisch proces voor de depositie van metaaloxides.

“Minder dan tien jaar geleden kwam initiële technologieontwikkeling en industriële capaciteit in alle segmenten van de verlichtingswaardenketen uit Europa. Nu is het productieweefsel stroomopwaarts van verlichtingsoplossingen zwak”, klaagde de High Level Working Group van de Europese Commissie over sleuteltechnologieën in februari. “Er is een reële dreiging dat onze competenties voor technologie-ontwikkeling verhuizen naar de Aziatische productiecentra, met hun gunstige kosten, hun hoger groeipotentieel in dichtbije markten en hun snel verbeterende knowhow, die het gevolg is van hun groeiende productie-ervaring.”

Volgens de Photonics Unit van de Europese Commissie heeft Europa nog altijd ongeveer 30 procent marktaandeel in solid state lighting, verlichtingsarmaturen en -systemen. Maar het heeft maar 3 procent van de materialenmarkt, 10 procent van de led-productie en 11 procent van de led-verpakking.

43 nieuwe fabrieken in China, 2 in Europa

Er zijn geen tekenen van verbetering. Volgens een studie van McKinsey & Company produceerden twee jaar geleden amper vijf firma’s 95 procent van de krachtige verlichting-leds. Het waren het Amerikaanse Cree, met een marktaandeel in de grootteorde van 30 procent, Philips Lumileds met 25 procent, Siemens-filiaal Osram met 15 procent, het Taiwanese Epistar met 15 procent en ten slotte het Japanse Nichia met 10 procent.

De productiekennis verspreidt zich echter snel. Bedrijven met halfgeleiderkennis worden aangetrokken door de groeivooruitzichten en de gevestigde spelers sluiten kruislicenties om uitzichtloze octrooirechtszaken te vermijden.

Vooral Taiwanese en Koreaanse bedrijven, met hun ervaring in andere types chips, investeren zwaar. Aan Koreaanse kant zijn er Seoul Semiconductor, LG Innotek en Samsung LED, dat een verticaal geïntegreerde speler wil worden en via een joint venture met Sumitomo ook in de productie van wafersubstraten is gestapt.

In Taiwan zijn er onder meer Everlight en Epistar, een led-foundry die ook voor het Japanse Toyoda Gosei produceert. Epistar drijft zijn investeringen in China op van 55 miljoen dollar tot 248 miljoen dollar.

China promoot led-buitenverlichting in tientallen steden, geeft investeringssubsidies in de grootteorde van 50 procent en mikt op 30 miljard dollar export en één miljoen jobs.

De sectororganisatie Semi schat het aantal nieuwe led-fabrieken in de pe-riode 2010-2012 op 59. Daarvan zijn er 43 in China en welgeteld 2 in Europa: bij Incotex in Bulgarije en bij de Russisch-Duitse combinatie OptoGaN in Sint-Petersburg. Osram in Regensburg blijft uitbreiden, maar er is geen enkele nieuwe Europese led- fabriek aangekondigd voor 2012.

Prijsverlagingen ondermijnen winst

“De risicoschuwheid van de Europese banksector maakt dat er slechts beperkte fondsen voorhanden zijn. Dat is een belangrijk obstakel voor de realisatie van grootschalige verhogingen in productiecapaciteit in solid-state sighting”, aldus de High Level Working Group over sleuteltechnologieën die door drie EU-commissarissen met het zoeken naar oplossingen is belast.

Voorzichtigheid of wijsheid? Morgan Stanley ziet het gebruik van led in verlichting met 50 tot 100 procent per jaar groeien tot alvast eind 2013. Daar tegenover staat dat over dezelfde periode de prijs met ruim 55 procent daalt. Netto betekent dat voor marktleider Cree een achteruitgang van de bedrijfswinst, ondanks een omzetstijging van 13 tot 14 procent per jaar, berekende Morgan Stanley. Explosieve groei is niet noodzakelijk een goudmijn.

Cycli van over- en ondercapaciteit tekenen zich af. Er komen meer machines die ook nog eens op grotere formaten werken, zodat meer leds in één productierun worden gemaakt. Volgens Canaccord Adams, een investeringsbank, verhoogt de lopende omschakeling van 50 naar 100 mm wafers de productiecapaciteit met 60 tot 80 procent. De aankomende omschakeling naar 150 mm zal voor een verhoging met hetzelfde percentage zorgen.

Voor de led-producenten wordt dat rijden op een achtbaan. Epistar ging jaar-op-jaar van een omzetdaling met 50 procent in januari 2009 naar een stijging met 200 procent een jaar later, tot weer een groeivertraging van 7 procent in januari 2011. Niet goed voor een bankiersgestel.

Ook in armaturen

De groei van de markt veroorzaakt ook een verandering in de waardeketen. De waarde verschuift naar armaturen, systemen en diensten. De duurzaamheid van led-producten, die nu pakweg 35.000 uur meegaan (35 keer langer dan een gloeilamp), wordt een ernstig probleem voor de branche.

Voorspelt Duncan Verstraeten, de managing director van het Limis Be-yond Light kenniscentrum van de 2 B Delighted-groep uit Roeselare: “Met leds zal de vervangingsmarkt ophouden te bestaan. Philips en Osram, die in het verleden focusten op onderdelen voor armaturenfabrikanten zoals wij, beginnen nu zelf armaturen uit te brengen. Ze willen de klap op de vervangingsmarkt vóór zijn.” Verstraeten voorspelt een “harde concurrentie in armaturen. Samsung en Toshiba worden producenten van armaturen. De markt is aan het veranderen.”

Philips anticipeerde ruim op tijd op die evolutie met de overname van Partners in Lighting (Massive) en de Amerikaanse armaturenfabrikant Genlyte in 2007. De Nederlanders controleren nu de hele waardeketen in led, te beginnen met Lumileds in ontwikkeling en productie, over sturingssystemen en tot bedrijven voor architecturale verlichting.

De concurrentie eist nu al haar tol. Het Amerikaanse Lighting Science Group Corp (LSGC), een beursgenoteerde leverancier van led-armaturen voor The Home Depot en anderen, voorspelde in november prijsdalingen voor armaturen van 40 procent tegen november 2011 en van 55 procent tegen november 2012. In dezelfde periode zou de efficiëntie van led-oplossingen met 60 procent stijgen. LSGC, dat een publieke aandelenuitgifte voorbereidt, verviervoudigde zijn omzet in het eerste kwartaal, maar blijft zwaar verlieslatend. LSGC koopt zijn leds in bij leveranciers als Citizen, Nichia, Philips, Osram en Seoul Semiconductor en besteedt zijn productie voor Europa uit in China. Met ongeveer 600 werknemers en contractmedewerkers eind 2010, plande LSGC tegen halverwege dit jaar liefst 117 nieuwe productfamilies uit te brengen. Philips heeft een klein belang in LSGC.

Bedrijven floreren, Europa niet

Volgens Verstraeten is het outsourcingmodel van LSGC business as usual. “Je vindt nu nog nauwelijks een Belgisch verlichtingsfabrikant, of hij heeft zijn productie in een lagelonenland.” Rudy Provoost, ontslagnemend CEO van Philips Lighting, zei in september nog op de Philips Lighting Capital Markets Day dat Philips streefde naar de laagste productiekosten door zijn fabrieken te verplaatsen naar “lagekostenlanden en streken die dichter bij de ruwe grondstoffen lagen”.

Philips blijft in zijn verlichtingsbranche boven de 10 procent winstmarge voor financiële resultaten en afschrijvingen (ebita). De led-gebaseerde omzet steeg in het jongste kwartaal met 27 procent tot nu 14 procent van de verkoop in verlichting.

Is de trek naar Azië een verlies? Bart Van Looy van de KU Leuven, professor Managerial Economics, Strategy & Innovation, is niet zo bezorgd dat de Europese bedrijven geen winst meer kunnen maken als ze hun componenten moeten inkopen in Azië. “Apple illustreert dat voldoende”, zegt Van Looy. “Belangrijk lijkt wel om genoeg capaciteiten – inclusief productie – in Europa te houden.”

In de Europese Commissie groeit de overtuiging dat precies daar een grens is overschreden. Als de fabricage wegtrekt, volgt de knowhow, is nu de redenering. Zoals EU-commissaris voor de Digitale Agenda Neelie Kroes op het vijfde Semi Brussels Forum in een videotoespraak nog eens herhaalde: “De waarheid is dat verschillende Europese firma’s het perfect goed kunnen doen met onderzoek en ontwikkeling in de VS, fabricage in Azië en verkopen in Europa. Maar als maatschappij, als Europa moeten we ons onderzoek en ontwikkeling behouden en versterken en onze positie in vooruitstrevende fabricage heropbouwen. Daarvoor hebben we investeringen nodig en firma’s die werken om de toekomst te bouwen in plaats van het verleden te melken.”

Lees opinie Tijd om de borst nat te maken, blz. 63

BRUNO LEIJNSE

De lichtoutput van een led zal elk decennium met een factor 20 stijgen, terwijl de prijs per lumen met een factor 10 daalt. De wet van Haitz

Prijsverlagingen zullen de adoptie van led als straatverlichting op 50 procent brengen in 2015. Morgan Stanley

Er is geen enkele nieuwe Europese led- fabriek aangekondigd voor 2012.