Led doet het licht uit

Als Philips volgende week zijn jaarresultaten publiceert, kijken ze in de vestiging in Turnhout met argusogen toe. Treffen de aangekondigde rationalisaties de Belgische fabriek? Dat is alleen een kwestie van tijd. Leds eten beetje bij beetje de fabriek in Turnhout op.

Als Nicklas Pedersen scoort in de Ghelamco Arena in Gent, doet hij dat onder ArenaVision lampen van Philips in Turnhout. Volgens de specificaties levert elke spot 220.000 lumen. In juli, toen het stadion openging, was dat vier keer de lichtstroom van het sterkste led-product op de markt.

Veldverlichting blijft voorlopig nog buiten de led-revolutie. Voor de overige producten van Turnhout ligt dat anders. De 1260 werknemers fabriceren ook lampen voor winkel- en straatverlichting, voor de glastuinbouw, digitale projectoren en voor de ontspanningsindustrie. Het is niet zozeer dat hun hogedrukgasontladingslampen niet meer competitief zijn in lichtopbrengst per watt of in kleurweergave, bijvoorbeeld voor winkelverlichting.

Het probleem voor de fabriek in Turnhout is dat Philips zijn verkoop- en onderzoeksinspanningen focust op led. “Een absolute noodzaak om onze leiderschapspositie in de verlichtingsmarkt te behouden”, pareert woordvoerder Anneleen Van Troos van Philips Belux. Philips heeft nog geen veldverlichting met leds, maar zelfs daar lonkt de lichtfabrikant naar.

Gros van straatverlichting

In 2011 pleitte Philips al voor de opwaardering van straatverlichting naar led, maar toen was de technologie nog niet competitief. Sindsdien zijn de bakens verzet. “Alle toepassingen die minder dan 20.000 lumen lichtstroom nodig hebben, kunnen nu economisch naar de modernste leds omschakelen”, meent Christophe

Richon van adviesbureau Lux Fit, een Franse expert in buitenverlichting.

In de categorie van minder dan 20.000 lumen valt de verlichting van steden en woonbuurten en van de meeste straten met weinig of gemiddeld verkeer. “Voor meer dan 20.000 lumen is led nog niet competitief. Zo’n hoog niveau heb je nodig in conflictzones als drukke autosnelwegen, zeer grote kruispunten, rotondes en grote oppervlaktes”, zegt Richon.

Lux Fit verwacht dat de ledmarkt voor straat- en wegenverlichting ruim verdubbelt tussen 2012 en 2016. Niko Smets, de commercieel directeur Vlaanderen van Schréder, de Belgische fabrikant van buitenverlichting met 350 miljoen euro omzet, schetst de voordelen. “Leds geven licht over 180 graden en niet over 360 graden zoals conventionele lampen. Je kunt werken met lenzen in plaats van met spiegels. Een ledsysteem is intrinsiek efficiënter.”

Behalve de langere levensduur van 80.000 tot 100.000 uur — tien jaar waarborg wordt standaard — zijn leds gemakkelijker aan te sturen en ze reageren onmiddellijk. “Overheden willen niet meer de hele tijd verlichten, maar dynamisch in functie van het weer, ongevallen, files en zo meer. Met klassieke verlichting duurt het een kwartier voor de lamp op volle kracht brandt”, zegt Smets.

Beter en goedkoper

Leds winnen elk jaar 10 procent aan efficiëntie, stelt Smets (zie grafiek). Lumileds, het Amerikaanse led-filiaal van Philips, lanceerde veertien maanden geleden een nieuwe ‘werkpaardled’, de Luxeon T, met 140 lumen per watt. Tien maanden later was er al een model met 155 lumen per watt. Ter vergelijking: de lampen van Turnhout leveren 100 tot 120 lumen per watt.

Ook de productiekosten van leds gaan omlaag. In 2012 schakelde Lumileds volledig over naar wafers met een diameter van 150 millimeter in plaats van 75 millimeter. Daardoor kan de ledbakker potentieel vier keer meer leds maken in een productierun. Ook de prijs en het verbruik van fosfor, dat leds de juiste kleurkwaliteit geeft, is gedaald. Volgens de financieel directeur van Philips Lighting, Paul Verhagen, verminderde Philips zijn kosten voor sommige goedlopende ledproducten in anderhalf jaar met meer dan de helft. De brutomarge op led ligt nu “zeer dicht” bij die van de conventionele verlichting, zei Philips-CEO Frans van Houten bij de voorstelling van de derdekwartaalresultaten in oktober.

Een deel van het kostenvoordeel ging naar de klant. Strategies Unlimited schat de prijsdalingen voor straatverlichting in Europa op gemiddeld 15 procent en in Noord-Amerika zelfs op 20 procent voor de periode 2012-2017. Producent Cree gaf de traditionele armatuurproducenten in de VS vorig jaar een schot voor de boeg met een residentiële ledstraatlamp voor de stuntprijs van 73 euro. Dat is minder dan de helft van wat de netwerkbeheerders in België voor een sterkere en genormeerde 100 Watt HID-straatlantaarn betalen (hogedrukgasontladingslampen).

De boodschap is duidelijk. Met stijgende prestaties en dalende prijzen neemt led de fabriek van Philips in Turnhout geleidelijk in de tang.

Gevolgen worden zichtbaar

Al in 2012 signaleerde Philips Turnhout in zijn jaarverslag dat de omzet in HID achteruitging door de opkomst van led, door goedkope Aziatische HID-producten en de economische crisis. Als reactie schrapte Philips in 2012 in Turnhout 354 banen, onder meer in de ontwikkeling en productievoorbereiding van nieuwe producten. In nieuwe O&O voor HID-lampen voor buitenverlichting investeert Turnhout niet meer sinds 2011.

De viering van de 200 miljoenste keramische metaalhalidelamp (CDM) uit Turnhout in september gebeurde in onzekerheid. Over de evolutie van de verkoop kwam niets in de pers. Philips, dat de CDM-lampen ook in Sjanghai produceert, claimt driekwart marktaandeel met deze zeer efficiënte hogedrukgasontladingslampen, die vooral voor winkelverlichting dienen.

In 2012 investeerde Philips in Turnhout nog miljoenen euro’s voor de ontwikkeling van hun nieuwste CDM-type, de ‘Evolution’. Het was de enige conventionele Philips-lamp die een vermelding kreeg in het vooruitgangsrapport 2013 van de Amerikaanse Illumination Engineering Society. Philips kreeg twaalf andere vermeldingen voor ledproducten. Er wordt verteld dat Philips Turnhout nog aan een kwikvrije CDM-lamp werkt, maar Anneleen Van Troos ontkent dat. “Dat was niet mogelijk zonder een onaanvaardbare daling van de energie-efficiëntie.”

Niet zo makkelijk te vervangen

Bij de elektrogroothandel Cebeo, een filiaal van de marktleider Sonepar, ziet inkoopverantwoordelijke An Moors de omslag naar led doorgaan, maar in een trager tempo. “In 2013 kregen we 2000 nieuwe referenties in led. Dat was ongeveer een derde minder dan in 2011 en een kwart minder dan in 2012. Onze omzet in traditioneel licht daalt met 8 tot 9 procent. Niet door de langere levensduur, eerder door de vervanging door led.”

Moors heeft wel heuglijk nieuws voor Turnhout. “Ontladingslampen doen het nog altijd goed. Er is nog lichte groei in omzet. Ik verwacht dat de vervangingsmarkt nog vrij lang zal doorgaan.” Moors ziet ook de prijzen van ontladingslampen stabiel blijven met “een lichte jaarlijkse stijging van 1 tot 3 procent”.

In buitenverlichting heeft Turnhout een bondgenoot in de voorzichtige Belgische overheid. Landen als Denemarken, Duitsland of Nederland schakelen veel sneller over op led, maar België kampt met een remmende voorsprong. Het heeft al relatief efficiënte straatverlichting. Synergrid, de federatie van netbeheerders, stak pas begin 2013 een eerste ledproduct in zijn standaardcataloog. Het is een verlichtingsarmatuur voor fietspaden en verkavelingen. Eandis, dat 800.000 lichtpunten in Vlaanderen beheert, heeft zijn gemeenten ondertussen allemaal een “Quickscan Openbare Verlichting” met de grootste energiebesparingsmogelijkheden bezorgd.

Een tiental gemeenten is bezig met een Masterplan OV zegt de woordvoerder van Eandis, Simon Van Wijmeersch. Ondertussen lopen her en der proefprojecten die de voor- en nadelen van led in de praktijk toetsen. Besparingen op onderhoud met led zijn bijvoorbeeld niet altijd vanzelfsprekend, waarschuwt Smets van Schréder. “Je moet niet om de vier jaar de lamp vervangen, maar je moet nog altijd het armatuurglas reinigen. ” Schréder levert de armaturen voor de nieuwe verlichting langs de E19 met dimbare lampen uit Turnhout, niet met leds.

“Conventionele verlichting speelt nog altijd mee in nieuwe projecten”, bevestigt ook Christoph Richon van Lux Fit. “Economie is de grootste parameter. Ledinstallaties worden goedkoper, maar kunnen nog twee tot vijf keer duurder zijn dan conventionele. Als er geen stimuli zijn voor de beslissingsnemer om led te installeren, kijkt die waarschijnlijk naar het budget op het ogenblik van de installatie. Dan is conventioneel licht nog aantrekkelijk.”

Schréder, met zijn tunnelexpertisecentrum in Bornem, heeft wel al tunnels uitgerust met led. “Led is daar veruit de beste keuze omdat tunnelverlichting voortdurend brandt”, zegt Smets.

Led wint in winkels

In winkelverlichting gebruiken ketens als IKEA, Carrefour of Sainsbury’s leds al op grote schaal. De kleurtemperatuur en kleurweergave-index van leds zijn fel verbeterd en er is minder warmteontwikkeling, vergeleken met halogeen en CDM. “De retail is een van de grootste afzetmarken voor CDM. De overgang naar led er is volop bezig”, meent de voormalig Europees marketingdirecteur van Bridgelux, Tom Van Den Bussche.

Armaturenbouwers zijn opgehouden te investeren in andere technologieën dan led. Het Oostenrijkse XAL, dat in 2012 de Roeselaarse armaturenbouwer Wever & Ducré overnam, presenteert op de aankomende biënnale Light & Building vrijwel alleen nog nieuwe armaturen met led. “Dat was al in 2012 het geval voor 395 van de 400 nieuwe producten. Daarbuiten waren er alleen nog een paar families met T5 fluorescentiebuizen”, onderstreept verkoopdirecteur Nathalie Lagae.

De Duitse armaturenbouwer Trilux, met een snelgroeiend filiaal in Mechelen, mikt op projecten in retail en industrie. “Op de retailbeurs Euroshop in Düsseldorf stellen wij geen enkele armatuur met CDM meer voor”, zegt salesmanager Vlaanderen Jan Van Riel. Hij denkt dat nu 40 procent van de verkopen in de retailmarkt naar led gaat. “De voordelen van het sprankelende gasontladingslicht van de CDM-lamp zijn zeer klein geworden”, zegt Van Riel, die signaleert dat de prijzen van CDM dalen. “CDM raakt in een verkooppositie van ‘goedkoper dan led en ook niet slecht’.”

McKinsey voorspelde in zijn studie van 2012 dat led tegen 2016 ongeveer 47 procent van de winkelmarkt in waarde zou inpalmen en 44 procent van de horeca-markt. Zijn vorige voorspellingen, uit 2011, onderschatten de ledgroei. Volgens Van Riel was dat ook in 2012 het geval.

In september liet Amy Huntington, de topvrouw van Professional Lighting Solutions, weten dat Philips in Europa al meer dan 40 procent van zijn omzet in professionele lichtoplossingen uit led haalde, en Europa is niet eens de sterkste groeier. “Dat laat nog 60 procent aan conventionele projecten over, onder meer met hogedrukgasontladingslampen (HID) in buitenverlichting en kleding”, repliceert Van Troos van Philips.

Philips Turnhout kan ook rekenen op de levering van vervangingslampen aan een enorm park van geïnstalleerde armaturen. Volgens McKinsey zou de HID-vervangingsmarkt zowel buiten als binnen tussen 2012 en 2016 zelfs nog met 10 procent stijgen, tot 220 miljoen stuks. In die periode zou het aantal nieuwe installaties wel dalen van 48 naar 39 miljoen per jaar.

Klaarheid in de jaarresultaten

Er zijn dus tegenstrijdige indicaties en dat maakt de komende resultatenconferentie van Philips extra spannend. Op termijn is er geen twijfel over de uitkomst. Yole Développement verwacht dat tegen 2020 75 tot 90 procent van de nieuwe lichtinstallaties met led gebeurt.

Philips voert nu een politiek om “maximale waarde te extraheren uit de Gouden Staart”, zoals de CEO van Philips Light Sources & Electronics Professional, René van Schooten, het formuleert. Met Gouden Staart verwijst Philips de beursanalisten naar de aflopende conventionele lichttechnologie, waar nog aardig wat winst uit te halen valt. Door afvloeiingen en efficiëntieverhoging kon Philips in de eerste jaarhelft van 2013 zijn brutomarge in conventioneel licht zelfs nog met 3 procent verhogen.

“Hogedrukgasontlading dekt nog altijd een groot deel van de professionele verlichtingsmarkt en dat zal nog geruime tijd zo blijven als HID erin slaagt kostencompetitief te blijven”, zegt Van Troos. In het algemeen streeft Philips naar een activa-arm productiemodel waarbij een klein aantal productiecentra in eigen handen blijft en de rest wordt uitbesteed.

De CEO van Philips waarschuwde in oktober dat “je een verdere rationalisering van de geïnstalleerde basis van fabrieken moet verwachten”. Dat is goed nieuws voor de aandeelhouders, maar slecht nieuws voor de werknemers. Philips mikt tegen 2016 op een bedrijfswinstmarge (ebita) van 9 tot 11 procent in zijn verlichtingsdivisie.

BRUNO LEIJNSE

De kosten voor sommige goedlopende led-producten daalden in 1,5 jaar met de helft.

De Evolution-lampen van Turnhout kregen een vermelding in een Amerikaans vooruitgangsrapport. Twaalf andere Philips-vermeldingen waren voor led.