Lagelonenlanden slikken ons elektronisch afval

De revolutie in de informatica heeft ook haar keerzijde: de almaar groeiende berg elektronisch afval die, samen met zijn milieu-impact, geëxporteerd wordt naar de ontwikkelingslanden.

De informaticatechnologie heeft ook een ecologische impact. Gebruikers zijn er zich nauwelijks van bewust, omdat hun pc of gsm alleen elektriciteit verbruikt en geen rechtstreekse uitstoot veroorzaakt. De verdoken impact is drievoudig: de productie, die de ontginning van zeldzame metalen en de aanmaak van chemische bestanddelen veronderstelt; geïnduceerd energieverbruik – de servers van Google zijn daarvan een voorbeeld -; en afval dat gerecycleerd of gestort moet worden.

Sinds 2006 legt een Europese richtlijn de verantwoordelijkheid voor de ophaling en de recyclage bij de fabrikant. Dat houdt in dat hij of zijn distributeur de verkochte toestellen moeten terugnemen of dat hij deelneemt aan een recuperatiesysteem zoals Recupel. Zulke systemen vertonen evenwel gebreken: vorige lente werd in Frankrijk een netwerk van sluikhandelaars ontmanteld dat, via Duitsland en de Benelux, in twee jaar tijd 3000 ton onbehandeld elektronisch afval zou uitgevoerd hebben naar Azië. In Duitsland werd in een recente studie van het Ökopol-instituut de hoeveelheid elektrisch en elektronisch afval dat – grotendeels buiten de officiële circuits – uitgevoerd wordt op 115.000 ton geschat.

Ook de VN zijn verontrust: het probleem stond centraal in een rapport dat in februari gepubliceerd werd door UNEP, het milieuprogramma van de Verenigde Naties, onder de titel ‘Recycling – from E-Waste to Resources’. Volgens UNEP is het elektronisch afval wereldwijd goed voor een jaarlijks volume van 40 miljoen ton. Die afvalstoffen vertegenwoordigen zowel een gevaar als een waarde. Een gevaar, omdat ze heel wat verontreinigende of giftige stoffen bevatten: pvc, pcb’s, broom- of chloorhoudende vlamvertragers, zware metalen enzovoort. En een waarde omdat sommige van de materialen kostbaar zijn, vooral dan de metalen: pc’s en mobiele apparaten bevatten goud, zilver, koper, palladium,…

Bedenkelijke omstandigheden

Dat gevaar en die waarde vormen een voldoende motivering om elektronisch afval behoorlijk in te zamelen en te recycleren. Jammer genoeg is dat een dure aangelegenheid. Verschillende landen geven er dan ook de voorkeur aan om het probleem te exporteren naar lagelonenlanden. De Conventie van Bazel verbiedt in principe dergelijke praktijken, maar zelfs in de landen die de overeenkomst ondertekend hebben, ontsnapt een deel van het afval aan de officiële circuits.

De afvalstoffen komen onder meer terecht in China en India, waar ze vaak in uiterst bedenkelijke omstandigheden buiten de gecontroleerde circuits behandeld worden. De recyclage gebeurt met de blote hand zonder enige voorzorgsmaatregel. Wat niet kan gerecupereerd worden, wordt in open lucht verbrand of belandt op ongecontroleerde stortplaatsen. Dat leidt tot grond-, water- en luchtvervuiling, met alle gevolgen voor de volksgezondheid. De streek rond Guiyu in China draagt de weinig benijdenswaardige titel van ‘allergrootste elektronisch stort ter wereld’.

Explosief probleem

Wat nog het meest onrust baart, is dat het afvalvolume in volle expansie is omdat almaar meer elektronisch materieel verkocht wordt, vooral dan in de ontwikkelingslanden. Volgens UNEP zal in China het volume van afvalmateriaal uit computers tegen 2020 verdrie- of verviervoudigen in vergelijking met 2007. In India zou het zelfs om een factor vijf gaan. Nog erger is het gesteld met de gsm’s: hun afvalvolume zal zeven keer groter worden in China en achttien keer in India. In 2008 werden in een rapport van Greenpeace India de fabrikanten met de vinger gewezen omdat ze zich niets zouden aantrekken van het afval. Van de twintig ondernemingen die onder de loep genomen werden, hadden er negen geen enkel systeem om afval in het land op te halen. Daaronder grote namen als Apple, Microsoft, Philips, en Sony.

UNEP raadt de landen dringend aan om hun verantwoordelijkheid te nemen door de inzameling en de recyclage te organiseren. Dat zou niet alleen de milieu-impact van het elektronisch afval beperken, maar ook werk scheppen en de recuperatie mogelijk maken van waardevolle materialen, waarnaar steeds meer vraag is.

EMMANUEL ROBERT

De streek rond Guiyu in China draagt de weinig benijdenswaardige titel van ‘allergrootste elektronische stort ter wereld’.