‘Koortsige politiek, haperende economie: in 2020 kijkt iedereen naar de VS’

2020 zal gedomineerd worden door de presidentsverkiezingen in de Verenigde Staten en een wereldwijde groeivertraging. Een analyse van Zanny Minton Beddoes, hoofdredacteur van The Economist.

Twee thema’s zullen volgend jaar overal ter wereld het nieuws beheersen: de campagne voor de presidentsverkiezingen in Amerika en de zwakke gezondheid van de wereldeconomie. Beide zullen onrust opwekken en elkaar beïnvloeden. Het wordt een woelig jaar, met een onstabiele, kwade en gepolariseerde politiek en zwakke economische perspectieven voor de wereld. En dat staat los van wie het laken naar zich toetrekt op 3 november, wanneer de Amerikaanse kiezers naar de stembus trekken.

De verkiezing is nog voor een groot stuk koffiedik kijken. Wat zal de impact zijn van de afzettingsprocedure, die zo goed als zeker zal plaatsvinden voor het lijf-aan-lijfgevecht om het presidentschap? En wie wordt de Democratische kandidaat die president Donald Trump zal uitdagen?

De vrees voor een socialist

Er is daarentegen weinig twijfel dat de teneur van de campagne in 2020 de venijnigste zal zijn uit de moderne Amerikaanse geschiedenis. In 2016 was de strijd al behoorlijk lelijk, maar veel mensen namen toen het idee dat Trump president zou kunnen worden niet ernstig. Deze keer vinden miljoenen kiezers aan beide kanten van de politieke kloof dat het wezen van de democratie op het spel staat in hun land. Buiten Amerika zullen nog eens ettelijke miljoenen mensen zich afvragen of dit vierjarige intermezzo weldra voorbij is, en of het land dat het anker vormde van de naoorlogse wereldorde ooit opnieuw hetzelfde zal zijn.

Omdat de Amerikaanse president maatregelen kan nemen met persoonlijke decreten ( executive action) en door het bereik van zijn Twitter-feed, staat Donald Trump aan de knoppen van de verkiezingsshow. Hij kan bepalen volgens welke regels en met welke toon de strijd wordt uitgevochten. Hij zal zijn Democratische uitdager gegarandeerd bestempelen als een gevaarlijke socialist die Amerika wil overspoelen met migranten en een extreemlinkse agenda koestert die het land zal verzwakken. Die karakterisering zal plausibeler lijken als zijn tegenstander Elizabeth Warren wordt. De senator uit Massachussetts en voormalige professor rechten heeft radicale plannen om het Amerikaanse kapitalisme te hervormen. Trumps retoriek zal echter niet veranderen als de Democraten een kandidaat kiezen die meer naar het centrum leunt, zoals de vroegere vicepresident Joe Biden. Of misschien zelfs Pete Buttigieg, de burgemeester van het stadje South Bend in Indiana die nog maar net op het voorplan is getreden, een militaire ‘tour of duty’ in Afghanistan op zijn actief heeft en in januari 38 wordt.

Neerslachtiger

Jammer genoeg voor Trump zal hij er door de zichtbare afkoeling van de Amerikaanse economie niet prat op kunnen gaan dat hij Amerika weer groots heeft gemaakt. De mondiale groei is in 2019 al vertraagd door de schade die de handelsoorlog tussen Amerika en China aangericht heeft. Die trof de productie en de handelsstromen, en had ook een negatieve impact op het vertrouwen van het bedrijfsleven. Amerika had er tot nu het minste last van. Omdat de lonen gestegen zijn, er nog een restant overblijft van de belastingverlagingen die Trump in 2017 heeft doorgevoerd, en de werkloosheid op het laagste peil in vijftig jaar staat, zullen de consumenten 2019 beëindigen met vertrouwen en zin om geld uit te geven.

In 2020 zal dat vertrouwen stilaan verdampen, naarmate de beurzen beginnen te wankelen, de fiscale stimulering verdwijnt en de werkloosheid weer stijgt. Amerika zal ontsnappen aan een formele recessie, te meer omdat de Federal Reserve — die de rentevoeten in juli, september en oktober van dit jaar al liet dalen — de rente opnieuw zal verminderen. Toch zal de sfeer steeds neerslachtiger worden omdat er een einde komt aan de langste economische expansie die Amerika ooit gekend heeft.

Vicieuze cirkels

De politieke chaos zal de situatie enkel erger maken. Trump zal op zoek gaan naar zondebokken. Zijn aanvallen op de Federal Reserve en diens voorzitter Jerome Powell zullen toenemen. De president zal bedrijven die werknemers ontslaan systematisch verguizen. Hij zal nieuwe belastingverlagingen eisen en de nietsnutten van het Congres een veeg uit de pan geven omdat ze die niet goedkeuren. Ironisch genoeg zal de politiek ook de meest logische oplossing voor de groeivertraging blokkeren: een einde aan de economische confrontatie met China. Trump zal er wel in slagen een minideal te sluiten met president Xi Jinping, maar het gros van de Amerikaanse heffingen op Chinese goederen zal blijven bestaan, net als de groeiende wil om China slechts beperkte toegang te verlenen tot Amerikaanse technologie. Trump kan het zich nu eenmaal niet veroorloven dat zijn Democratische uitdager hem “soft tegenover China” zou noemen. Geen enkele Democratische kandidaat zal tijdens zijn/haar campagne pleiten voor een meer coöperatieve relatie met China. Integendeel, de druk om zich nog agressiever op te stellen zal toenemen. De Democraten zullen Trump op de korrel nemen omdat hij de Chinese schendingen van de mensenrechten tolereert en omdat hij het nalaat om het democratische protest in Hongkong te steunen.

Als de Democraten een meer linkse kandidaat kiezen, kan de politiek nog op een andere manier de economie destabiliseren. Warren heeft al gezegd dat ze sectoren zoals gezondheidszorg, financiën en technologie wil aanpakken. De angst voor zo’n radicale hervorming van grote delen van het Amerikaanse bedrijfsleven kan maken dat de financiële markten nog meer struikelen als de verkiezing een nek-aan-nekrace wordt. Trump zal een verzwakking van de beurzen toeschrijven aan de socialistische dreiging. Maar naarmate het vertrouwen van de consument daalt, zal de president steeds moeilijker zijn campagne kunnen bouwen op het idee dat de Amerikaanse economie dankzij hem sterk staat.

Wereldwijde kopzorgen

Onzekerheid in de grootste economie ter wereld zal de zwakheden in het buitenland versterken. De Chinese economie zal nog meer vertragen. Dat zal echter gestaag gaan, omdat de overheid genoeg stimuli zal bieden om de groeidoelstellingen binnen bereik te houden. Daarbij zal ze een evenwicht moeten vinden tussen de noodzaak om het handelsverlies te compenseren en de angst om een nieuwe opstoot van overmatig krediet te veroorzaken.

Europa staat voor een bijzonder lastig jaar. Omdat Duitsland zo afhankelijk is van buitenlandse vraag, met name uit China, zal het 2020 aanvatten op de rand van een recessie. Duitsland zal politiek verlamd geraken in de nadagen van het Merkel-tijdperk. Voeg daar een cultureel ingebakken aversie tegen begrotingstekorten aan toe, en het land zal niet het logische doen: een fiscale stimulans die zich concentreert op nationale overheidsinvesteringen.

De Franse president Emmanuel Macron zal proberen zijn Europese collega’s te mobiliseren voor een meer gedurfde aanpak. Maar die oproep zal uiteenspatten door het kleingeestige gekibbel over hoe ze het tekort in het meerjarenbegroting van de Europese Unie moeten goedmaken nu Groot-Brittannië de unie verlaat. De lastige opdracht om de Europese vraag op te krikken zal dus alweer doorgeschoven worden naar de Europese Centrale Bank (ECB). Nochtans moet die zich aanpassen aan haar nieuwe bestuur en heeft ze al de limieten bereikt van wat haar regels toestaan.

In 2020 kan dat vertrouwen in de ECB nog een nieuw gevaar met zich brengen. In zijn zoektocht naar zondebokken voor de Amerikaanse groeivertraging kan Trump de negatieve rentevoeten van de ECB afdoen als een oneerlijk handelsvoordeel. De kans bestaat dat hij in zijn speeches zo vaak dreigt met heffingen op Europese goederen dat beleggers er nerveus van worden. De schommelingen op de beurzen zullen misschien alarmerend genoeg zijn om Trump tegen te houden en een groot tweede front in de handelsoorlog te verhinderen.

Klimaat van ontevredenheid

In november vindt in Glasgow een grote klimaattop plaats. Het is dus best mogelijk dat de Europese politici het ernstig over koolstofheffingen zullen hebben. Hoewel die redenering ergens steek houdt, zal de wereldhandel nog zenuwachtiger worden bij het vooruitzicht dat het arsenaal van klimaatmaatregelen ook belastingen zal omvatten.

Al die factoren hangen samen met een wilde politiek en een aftakelende economie. Wat de uitkomst ook zal zijn, het wordt een hele verandering. De voorbije jaren leek de wereldwijde economische expansie onvatbaar voor politieke schokken. In 2020 zal het tegendeel waar zijn.

Die instabiliteit zal zich niet beperken tot de economie. We zullen geopolitiek eenzelfde dynamiek zien. Omdat Amerika zich naar binnen keert, is de kans op wangedrag over de hele wereld groter geworden. Recente voorbeelden zijn de Turkse inval in het noorden van Syrië, de Iraanse praktijken tegen Saudische olie-installaties en de schepen in de Golf, en de handelsspanningen tussen Japan en Zuid-Korea.

Volgend jaar zal de Amerikaanse politiek in de ban zijn van de binnenlandse verkiezingsstrijd, wat opportunisten zin kan geven elders in de wereld hun slag te slaan. Als dat de zwakheid van de grootmacht blootlegt, zou de discussie over de rol van Amerika in de wereld een centrale plaats kunnen krijgen in de verkiezingscampagne. En als de president zich dan geroepen voelt om daadkrachtig te reageren, kan dat een internationale crisis veroorzaken.

Zo’n crisis is het laatste wat de haperende economie nodig heeft. Maar de koortsige Amerikaanse politiek van 2020 maakt de kans groter dan gewoonlijk. Hou u vast aan de takken van de bomen.