U vindt zichzelf wellicht een uitstekende belegger, maar hebt u uw emoties en
uw gedrag wel onder controle? Springt u rationeel om met uw geld of maakt u er, net als de meeste mensen, soms een
potje van? Chicago-professor Richard Thaler maakt brandhout van de rationele belegger. Wat betekent dat voor uw beleggingsstrategie?
U hebt fantastisch gekookt, maar de 186 euro die u in de winkel moet neertellen voor het bijbehorende wijntje – een grand cru classé Château Margaux uit 1998 – vindt u van het goede te veel. Geen nood, in uw kelder ligt precies dezelfde fles wijn en die hebt u ooit voor een stuk minder op de kop kunnen tikken. Ontkurkt u die fles dan maar omdat ze u tenslotte een stuk minder heeft gekost? Hoewel menselijk, is deze beslissing economisch gezien totaal onzinnig. Het kraken van elk van beide flessen kost u precies evenveel, maar in het ene geval wilt u de fles wel soldaat maken en in het andere geval niet. Van rationeel denken kan men u niet beschuldigen.
Ander voorbeeld: maait u zelf uw gazon om 20 euro te besparen? Wellicht wel. Zou u voor 20 euro het gras van de buurman maaien? Wellicht niet. En weer neemt u geen rationele beslissing, want dezelfde moeite is u de ene keer wel 20 euro waard en de andere keer niet.
Dat irrationele economische gedrag is bijzonder vervelend voor het huidige economische denken. De heersende theorie is gebaseerd op de veronderstelling dat u, en alle andere economische agenten, zich perfect rationeel gedragen en bijna als wiskundige genieën altijd de juiste financiële beslissingen nemen.
Maar als die basisveronderstelling niet klopt, wat blijft er dan over van de theorie die daarop gebouwd is? “De meesten van ons zijn soms menselijk. Zijn we zo goed in de liefde of springen we zo verstandig om met onze gezondheid? Nee. Waarom zouden we dan zo rationeel met geld omgaan? We doen het redelijk goed, maar het is dom te denken dat we perfect zijn. En dat is wat de economische theorie veronderstelt,” zegt Richard Thaler, een van de pioniers die op basis van de studie van ons soms bizarre geldgedrag de klassieke economische theorie binnenstebuiten willen keren. Behavioral economics heet de discipline die gedragswetenschappen toepast op de economie en de financiële markten.
Thalers inzichten werden eerst genegeerd, maar intussen is de wijnliefhebber een goedbetaalde professor aan de Graduate School of Business van de universiteit van Chicago. Dat is het zenuwcentrum van de neoklassieke theorie, die zweert bij de rationele agent. In het hol van de leeuw is Thaler op zoek naar bewijsmateriaal dat die rationele agent een fata morgana is, dat markten juist niet altijd gelijk hebben, en dat een beurskoers niet per se een juiste afspiegeling is van de waarde van het aandeel.
TRENDS. Professor Thaler, wat zijn de recentste ontwikkelingen in behavioral economics?
RICHARD THALER (UNIVERSITEIT VAN CHICAGO). “De rol van emoties krijgt veel aandacht. Neuro-economics heet de nieuwste discipline. Een aantal economen wil de kennis toepassen die psychologen over onze hersenwerking verzamelen. Een voorbeeld. Wat gebeurt er in onze hersenen als we zelfdiscipline moeten opbrengen? Verorberen we na het eten bijvoorbeeld een dessert of niet? Blijkt dat er dan twee delen van de hersenen in actie schieten en dat die als het ware oorlog met elkaar voeren. De ene hersenkwab stuurt aan om het dessert te eten, de andere wil het niet eten. Klassieke economen negeren die tweestrijd. Ze veronderstellen dat mensen op rationele basis de juiste beslissing nemen. Maar zoals u weet, lukt ons dat sinds Adam en Eva niet altijd. Het is echter nog te vroeg om te oordelen of deze aanpak ons nieuwe economische inzichten zal bijbrengen.
“Op basis van deze psychologische inzichten heb ik een model ontwikkeld dat moet helpen om de juiste beslissingen te nemen. Save more tomorrow heet de toepassing. Ze is ontworpen om het sparen voor de individuele pensioenopbouw te begeleiden. Aan mensen die niet veel sparen, stellen we voor om hun toekomstige loonstijgingen opzij te zetten. We weten immers dat het makkelijker is om zelfdiscipline op te brengen in de toekomst. Ik kan u nú overtuigen om het dessert van volgende week niet te eten. Waarom? Geld verliezen doet meer pijn dan evenveel geld winnen deugd doet. De verhouding is ongeveer 2 tegen 1. Vijftig euro verliezen doet dus evenveel pijn als 100 euro winnen deugd doet. Honderd euro verliezen en 200 euro winnen, houdt elkaar psychologisch in evenwicht. Omdat wij de toekomstige stijging van het loon opzijzetten, zie je het beschikbare loon niet dalen. Die formule is heel populair en is een heel succesvolle methode om mensen meer te doen sparen.”
Hoe bent u geïnteresseerd geraakt in de gedragswetenschappen?
THALER. “Ik heb een equivalent van de appel van Newton meegemaakt. Dertig jaar geleden had ik thuis vrienden uitgenodigd voor het avondeten. Ik had als aperitiefhapje een grote kom nootjes op de salontafel gezet. Iedereen at als een gek van die nootjes en ik zag dat hun eetlust in het gedrang kwam. Ik nam de nootjes dus weg. Een aantal economen in het gezelschap merkte meteen op dat het economisch gezien geen goede zaak is om de keuzemogelijkheden van de mensen te beperken. Toch was iedereen gelukkig dat de nootjes van tafel waren. In de loop van de jaren zeventig stelde ik een lijst samen van zulke vreemde gedragingen in de economie. Dat ik dergelijk gedrag ook in de financiële wereld begon op te sporen, is de schuld van een Belg, Werner De Bondt, die een student van mij was aan Cornell University.”
Kunt u een theorie brouwen uit dat anekdotische materiaal?
THALER. ” Absolutely not. De tegenstanders zeggen ook: ‘het is maar een lijstje dat elk jaar langer wordt’. Dat is juist. Maar het leven is niet eenvoudig. Er bestaat toch ook geen algemene theorie over het lichaam? Kanker zit anders in elkaar dan een hartziekte. Behavioral economics zal nooit een algemene theorie rijk zijn. Toch niet in mijn leven.”
Worden uw inzichten ook onderschreven door uw neoklassieke collega’s in Chicago?
THALER. “Dat zou ik niet durven stellen. Toch is de opinie over de gedragswetenschappen gewijzigd, zonder dat men zich daarvan bewust is. ‘Wetenschap gaat begrafenis na begrafenis vooruit,’ schreef Thomas Kuhn in The Structure of Scientific Revolutions. Het zijn de jonge kerels die nu hun carrière als professor beginnen, die de toon zullen zetten. Wat denken zij? Niemand die jonger dan veertig is, kan zich vandaag inbeelden om de gangbare economische leer van veertig jaar geleden te aanvaarden. Ik roep mezelf nog niet tot winnaar uit, maar de visie verandert.
“Twee episodes in de financiële wereld hebben het heel moeilijk gemaakt om het geloof in de efficiënte markten vol te houden. De eerste was de crash van 1987. De aandelenkoersen verloren wereldwijd een kwart van hun waarde en dat op een dag zonder nieuws. Er gebeurde niks die dag, behalve dat de aandelenkoersen daalden. Daarnaast was er de zeepbel van de late jaren negentig. Het is heel moeilijk te verdedigen dat de Amerikaanse technologiebeurs Nasdaq correct gewaardeerd was op zijn recordniveau van 5048 punten op 10 maart 2000.”
Was die zeepbel een typisch voorbeeld van kuddegedrag?
THALER. “Voor een deel natuurlijk wel. In alle zeepbellen zit een sociaal aspect van naijver. Ik wil ook de aandelen die mijn buurman rijk maakt. In de herfst van 1998 dreef ik in mijn les de spot met Amazon.com. ‘Welke idioot koopt die aandelen,’ vroeg ik. Een jochie steekt zijn hand op: ‘Ik heb 5000 dollar geïnvesteerd, en die belegging is nu 100.000 dollar waard. ‘ En elke week werd die belegging meer waard. Wie was op het einde van het semester de idioot, ik of die student? Iedereen wist dat het gekke koersen waren, maar iedereen verwachtte nog hogere koersen. Dat is hét signaal dat er een zeepbel is.”
Kunnen we in onze beleggingsstrategie de psychologie opzijschuiven en ons louter baseren op fundamentele analyse? Op lange termijn zitten we dan toch goed?
THALER. “U kent de quote van Keynes: ‘Op lange termijn zijn we allemaal dood’. Een variant hierop vertelde George Soros me ooit: ‘Je kan beter beleggen op basis van fundamentele analyse, maar je zal sterven van verveling.’ De beurs kloppen op basis van fundamentele analyse kan, als je honderden analisten in dienst hebt en over meer en betere informatie beschikt. Maar die strategie is weggelegd voor de reuzen en specialisten uit de industrie.
“Er zijn nog twee andere valabele investeringsstrategieën. Eén: koop de index. De tweede strategie houdt ook rekening met elementen uit de behavioral finance. Ik beheer zelf een klein fonds dat op zoek gaat naar opportuniteiten die ontstaan als menselijk gedrag tot bepaalde koersafwijkingen leidt. We baseren ons bijvoorbeeld op de eigenschap van mensen om altijd te vertrekken van de eigen visie om andere of nieuwe informatie in te schatten. Ze maken de fout het vertrekbeeld te weinig aan te passen. Anchoring noemen we dat. Iemand uit een dorp zal bijvoorbeeld het aantal inwoners van een grote stad onderschatten en iemand uit een grote stad zal het aantal inwoners van een dorp overschatten. Ook beursanalisten vertrekken van hun eigen schattingen om nieuwe informatie te interpreteren en wij onderzoeken of die analisten hun verwachtingen niet te weinig bijstellen. Die strategie werkt voor ons al dertien jaar. Niet elk jaar, maar gemiddeld kloppen we de markt met 8 à 9 % per jaar.”
Heeft een goede huisvader wat aan die inzichten?
THALER. “Ik betwijfel het. Een particuliere belegger kan dit beter niet thuis proberen. Ik ging onlangs naar de cinema en achter mij hebben twee dokters het over hun beleggingen. De ene pocht hoe goed hij het wel deed vorig jaar: +15 %. Maar de markt steeg met 30 %. Trouwens, de meeste mensen kunnen niet eens hun return juist berekenen. Onderzoek van professor Terrence Odean van Berkeley heeft aangetoond dat de aandelen die mensen verkopen, op jaarbasis 3 % beter presteren dan de aandelen die ze kopen. Ik adviseer mensen daarom om indexfondsen te kopen en zich verder niet moe te maken. Stop met het lezen van de financiële pers zoals jullie blad of The Economist of de Financial Times. Schrijf dit op voor uw lezers: zeg uw abonnement op en kijk alleen maar naar voetbal. Ik hoop wel dat uw magazine dit advies overleeft.”
Onze lezers zijn verstandig en denken dat ze de beurs kunnen kloppen. Ze zijn dus op zoek naar extra informatie.
THALER. “( lacht uitbundig) Het is heel moeilijk om de andere beleggers en dus de markt te kloppen. Ik geef een voorbeeld van een spelletje dat aantoont dat het soms onmogelijk is de andere deelnemers te slim af te zijn. Iedereen moet een getal zeggen tussen nul en honderd, en je moet proberen om zo dicht mogelijk twee derde van het gemiddelde antwoord te benaderen. Je verwacht dat het gemiddelde van de antwoorden vijftig zal bedragen en dus gok je 33. Maar dan bedenk je dat iedereen 33 zal gokken, en dan gok je dus op 22. Dan pas je weer bij, tot iedereen nul antwoordt. Een econoom zou dus zeggen dat het evenwicht van dit spel nul is. Iedereen antwoordt nul en niemand wint.
“En welke aandelen kies je om het verschil te maken? De aandelen die in jouw ogen de beste zijn of de aandelen waarvan je denkt dat de andere beleggers die ook zullen kopen? Dat is zoals de schoonheidswedstrijd van Keynes: je moet niet de zes mooiste dames uitkiezen, maar je moet raden welke meisjes door de andere juryleden worden aangewezen. Je kiest dan niet meer de mooiste, zelfs niet de meisjes die volgens de gemiddelde opinie de mooiste zijn, maar je kiest in functie van wat de gemiddelde mening denkt dat de gemiddelde mening zal zijn.”
Daan Killemaes
“George Soros zei tegen me: ‘Je kunt beter beleggen op basis van fundamentele analyse, maar je zult sterven van verveling’.”
“Onderzoek heeft aangetoond dat de aandelen die mensen verkopen, op jaarbasis 3 % beter presteren dan de aandelen die ze kopen.”
“Koop je de aandelen die in jouw ogen de beste zijn of de aandelen waarvan je denkt dat de andere beleggers die ook zullen kopen?”
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier