SAirGroup wil zijn belang in Sabena optrekken tot 85%. Daarover moeten de Zwitsers zondag hun stem uitbrengen in een referendum. Zeggen ze ja, dan wordt de Belgische staat de grootste aandeelhouder van het luchtvaartconglomeraat. Is er dan eindelijk plaats voor een Belg in het directiecomité?
Voor Jeffrey G. Katz was de eerste vergadering met het topmanagement van de SAirGroup een schokkende ervaring. Slechts sporadisch kreeg hij Engels te horen, het grootste deel van de vergadering verliep in het Schweizerdeutsch. Maar dat was in april 1997. De veertiger Katz, na een carrière van zeventien jaar opgeklommen tot vice president bij American Airlines, werd toen verrassend benoemd tot chief operating officer (COO) van Swissair. Vandaag spreekt de Amerikaan, die inmiddels opklom tot chief executive officer (CEO) van Swissair, vloeiend Duits. Al hoeft dat niet meer echt: SAirGroup is de voorbije drie jaar in razendsnel tempo geglobaliseerd.
Van een Zwitsers instituut dat zich louter op luchtvaart richtte, is SAirGroup uitgegroeid tot een “luchtvaartgroep, gespecialiseerd in luchtvaart en aanverwante activiteiten”, zoals het jaarverslag van 1999 het concern definieert. De luchtvaart is een erg cyclische industrie, met bovendien geringe winsten. Daarom diversifieerde SAirGroup naar aanverwante activiteiten, die stabiele inkomsten opleveren. De luchtvaartpoot SAirLines zorgde in 1999 voor 54% van de 337 miljard frank omzet, de diversificaties voor 46%. Maar belangrijker: 69% van de 16,5 miljard frank winst voor belasting en interestaflossing ( EBIT) vloeide voort uit de nevenactiviteiten, en slechts 31% uit de kernactiviteit.
SAirGroup is vandaag uitgegroeid tot een wereldomspannend conglomeraat met niet alleen vliegtuigen maar ook hotels, een taxibedrijf, vrachtvervoer, een sterk uitgebouwde informaticatak, zelfs een stomerij. Maar het blijft Zwitsers – dus steeds ordelijk en overzichtelijk. Onder de holding SAirGroup bevinden zich vier grote divisies. Eén ervan is SAirLines, waar de volle dochters Swissair, de regionale carrier Crossair en de chartermaatschappij Balair onder vallen. SAirLines bezit ook een reeks minderheidsparticipaties in andere luchtvaartmaatschappijen. Vooral Europese carriers, met vooraan de NV Sabena Group. SAirGroup wil die participatie in de Belgische flag carrier vanaf 2001 optrekken naar 85%. In ruil ontvangt de Belgische staat een belang van 3,3% in SAirGroup en wordt ze hiermee de grootste aandeelhouder in de erg versnipperde aandeelhoudersstructuur.
Een luchtvaartmaatschappij die voor meer dan de helft van de aandelen in handen komt van een eigenaar buiten de Europese Unie, verliest meteen zijn status van Europese carrier. Mede daarom moeten de Zwitsers zondag 21 mei naar de stembus voor een referendum over verkeersrechten. Onderschrijven die het bilaterale akkoord tussen de Alpenrepubliek en de Europese Unie, dan kan SAirGroup Sabena overnemen voor meer dan de helft van de aandelen, zonder dat Sabena zijn status van Europese luchtvaartmaatschappij verliest.
Maar de Helvetiërs lonken niet alleen naar België. SAirLines heeft ook participaties in onder meer Air Europe, Air Littoral, AOM, LOT, PGA Portugalia, South African Airways en Volare. De jongste acquisitie is het Franse Air Liberté. Alweer een verliesmakend bedrijf, zeggen de critici. Van de zeventien participaties in luchtvaartmaatschappijen maken er slechts drie winst.
Naast de luchtvaartdivisie SAirLines zijn er nog drie grote takken: SAirLogistics, SAirRelations, en SAirServices. SAirLogistics is de logistieke en de vrachtdivisie, met onder meer Swisscargo. De divisie boert slecht, maar wordt nochtans geleid door een CEO met een indrukwekkende staat van dienst. De Duitser Klaus Knappik startte zijn loopbaan in 1966 bij Lufthansa. Na ommetjes in Tokio, New York en Amsterdam, belandde hij in 1994 in Zürich.
SAirRelations wordt eveneens geleid door een Duitser, de 52-jarige Wolfgang Werlé. Ook hij begon bij Lufthansa, en werkt sinds 1992 in Zürich. SAirRelations is de horecadivisie van de groep, en heeft als onbetwiste vlaggenschip Gate Gourmet. Deze luchtvaartcaterer is, na LSG Sky Chefs van Lufthansa, wereldwijd de nummer twee. Maar Gate Gourmet haalt het merendeel van zijn winst uit één luchthaven, die van Zürich. Het bedrijf had er tot voor kort een monopoliepositie – met prijzen die gemiddeld 10% tot 15% hoger liggen dan op andere Europese luchthavens. Voortaan krijgt Gate Gourmet concurrentie van LSG Sky Chefs.
En ten slotte is er de dienstendivisie SAirServices, met de afhandelingsmaatschappij Swissport en de informaticatak Atraxis. De Zwitser Rolf Winniger leidt deze erg rendabele afdeling.
De vier CEO’s hebben een grote mate van zelfstandigheid. Om de twee weken vergaderen ze in het directiecomité van de SAirGroup, waar ze dan het gezelschap krijgen van chief financial officer (CFO) Georges Schoderet en CEO Philippe Bruggisser. De 52-jarige Bruggisser is het brein achter de versnelde diversificatie en globalisering van de Helvetische luchtvaartgroep. Hij begon in 1979 op de financiële afdeling van Swissair en is sinds 1997 de topman van de SAirGroup. Een bekwame, efficiënte, onvermoeibare werker, zeggen zijn naaste medewerkers. Zijn spaarzaamheid is legendarisch: jarenlang droeg hij dezelfde, hopeloos versleten broekriem – voor zijn jongste verjaardag kreeg hij dan ook meteen zeven gloednieuwe ceinturen cadeau.
Maar de man uit de Aargau-streek mist een wezenlijk element: charisma. Bruggisser staat, ondanks zijn rijzige gestalte van 1,97 meter, niet graag in het voetlicht en heeft meer weg van de onhandige doorsnee-Zwitser. De financiële markten zijn overigens geenszins onder de indruk van de drukke expansieplannen van Philippe Bruggisser. De koers moddert al maanden maar wat aan (zie grafiek: Aandelenkoers SAirGroup). Onlangs nog liet een manager van British Airways zich ontvallen dat SAirGroup zijn vloot maar beter kon verkopen, want dan werd het bedrijf, door de vele nevenactiviteiten, pas echt interessant voor de aandeelhouders.
Te harde kritiek?
De nettowinst van de groep daalde in 1999 met een kwart. Maar die achteruitgang blijft hoe dan ook kleiner dan bij de concurrenten, waar het winstverval twee keer zo hoog ligt. Voor Philippe Bruggisser nog maar eens het bewijs dat zijn strategie van mondialisering en diversificatie de juiste is.
De mondialisering vraagt ook om een nieuwe lobbystructuur. Daarom werd in maart een Adviesraad gecreëerd, met zwaargewichten uit de Zwitserse republiek en de rest van de wereld. In die zestien leden tellende raad zetelen onder meer de Belg Karel Van Miert, ex-Europees commissaris voor het mededingingsbeleid, Klaus Schwab, voorzitter van het World Economic Forum, en Theo Waigel, ex-minister van Financiën in Duitsland.
De Adviesraad komt naast de raad van bestuur, die voor de aandeelhouders waakt over het ordentelijk bestuur van de SAirGroup. Hun nieuwe voorzitter is Eric Honegger, een man met goede politieke connecties in het kanton Zürich. Als de Zwitsers zondag hun jawoord geven in het referendum, krijgt Honegger vanaf 2001 een Belg als ondervoorzitter. Desondanks komt er voorlopig geen zitje vrij in het directiecomité.
wolfgang riepl
