Jonathan Holslag over oprichting wereldmunt van China, Rusland en India: ‘De sputterende Chinese economie speelt hen parten’

Brazilië, Rusland, India, China en Zuid-Afrika – de zogenoemde BRICS-landen – vergaderen deze week in Johannesburg over de invoer van een nieuwe wereldmunt als vervanger van de dollar. Professor internationale betrekkingen Jonathan Holslag ziet hoe BRICS-landen moeite hebben hun alternatief voor het Westen te presenteren.  

De BRICS-landen (Brazilië, Rusland, India, China en Zuid-Afrika) houden er verschillende meningen op na als het gaat om politieke ideologie of zelfs economisch beleid. Toch hebben ze sinds de oprichting in 2009 één belangrijk doel dat hen bindt: het doorbreken van de dominantie van het Internationaal Monetair Fonds (IMF) en de Wereldbank. Die internationale instituten hangen volgens hen te sterk samen met westerse standpunten. Tegelijk beslissen de instituten over het verstrekken van kredieten aan landen en het opleggen van sancties.

Lees verder onder de video

Een van de belangrijkste verwezenlijkingen van de BRICS is de oprichting van de Nieuwe Ontwikkelingsbank (NDB) in 2014. Die kwam er op verzoek van India, maar het hoofdkantoor bevindt zich in Sjanghai. Elk lid van de BRICS draagt bij aan de financiële slagkracht van de NDB, die met leningen private en publieke projecten helpt te financieren. Sinds haar oprichting verstrekte de bank voor 33 miljard dollar aan kredieten.

De BRICS-landen zijn met de NDB nog niet klaar met hun streven naar een onafhankelijk monetair systeem. Tijdens de top, die plaatsvindt van 21 tot 24 augustus in Kaapstad, staat de oprichting van een nieuwe wereldmunt bovenaan op de agenda. Op dit moment is de Amerikaanse dollar de munt bij uitstek voor internationale handel, maar veel landen vragen om een alternatief. De nieuwe munt zal lokaal geen vervanger worden voor munten als de Chinese yuan en de Russische roebel, maar ze zou wel gebruikt worden voor de handel tussen de BRICS-landen onderling.

De dollar is op dit moment voor veel landen de reservemunt bij uitstek. Kunnen de BRICS-landen, die 40 procent van de wereldbevolking vertegenwoordigen, daar een eigen munt tegenover zetten?

JONATHAN HOLSLAG. “De roep van landen om te ‘de-dollariseren’ bestaat al sinds de jaren negentig, onder meer sinds de financiële crisis. Veel landen vonden dat de Verenigde Staten, als houder van de reservemunt de dollar, te weinig verantwoordelijkheid namen op monetair gebied. Tijdens de financiële crisis van 2008 is die bezorgdheid opnieuw bevestigd en door de oorlog in Oekraïne is voor veel landen duidelijk geworden dat het diversificeren van de munt in hun eigen politieke belang is.

‘China wordt minder vanzelfsprekend als groeiende exportmarkt voor de andere BRICS-landen. Daarnaast wil het zijn industrie in tal van sectoren verstevigen, wat het voor de andere landen moeilijker maakt om hetzelfde te doen’

Jonathan Holslag, professor internationale betrekkingen (VUB)

“De oprichting van een nieuwe wereldmunt zal moeilijk blijken voor de BRICS-landen. De belangrijkste reden is dat de Verenigde Staten voor die landen de belangrijkste afzetmarkt zijn. Ik geloof veel meer dat de BRICS-landen afspraken zullen maken om de Chinese yuan te gebruiken voor hun onderlinge betaalverkeer. Maar die onderlinge handel betreft natuurlijk maar een klein deel van de wereldhandel. Als de BRICS-landen de yuan naar voren willen schuiven als een wereldmunt, dan zal de munt eerst in waarde moeten stijgen. Daarvoor zal China meer moeten importeren. Dat gebeurt nog heel weinig.”

U noemt heel duidelijk de yuan in plaats van een nieuwe munt. Is de positie van China onbetwist in de BRICS-groep, ondanks zijn sputterende economie en de opkomst van India?

HOLSLAG. “Ja, omdat het verschil tussen de Chinese en de Indiase maakeconomie groot blijft. De Nieuwe Ontwikkelingsbank is een soort internationaal charmeoffensief van de Chinezen, maar in werkelijkheid verstrekken zij veel meer kredieten via hun eigen Chinese staatsbank. Dat portfolio is ruim tien keer groter dan dat van de NDB.”

“China blijft de belangrijkste speler in BRICS, maar het feit dat zijn economie het moeilijk heeft, heeft ook gevolgen voor het samenwerkingsbestand. Het maakt dat China minder vanzelfsprekend zal zijn als groeiende exportmarkt voor de andere BRICS-landen. Daarnaast wil het zijn industrie in tal van sectoren verstevigen, wat het voor de andere landen moeilijker maakt om hetzelfde te doen.”

Veertig landen zijn kandidaat-lid van BRICS. Zij kunnen de NDB rechtstreeks versterken bij hun toetreding. Op die manier zou de BRICS-groep sterk kunnen groeien.

HOLSLAG. “De houding van de BRICS-landen ten opzichte van het Westen wordt steeds negatiever, maar tegelijk valt op dat de ontwikkelingslanden toch enig voorbehoud hebben bij de mate waarin zij BRICS als een alternatief zien. Het Westen blijft te belangrijk op het gebied van handel, investeringen en ontwikkelingshulp. BRICS is een lange belofte, maar de voorbije jaren viel op dat de gestage machtsverschuiving die in de jaren 2000 nog erg zichtbaar was, heeft plaatsgemaakt voor een nieuwe balans waarin het aandeel van BRICS in de wereldeconomie minder snel groeit.

‘Ik verwacht dat er in de komende tien tot twintig jaar een strijd zal zijn om dominantie. BRICS zal daarin zeker een speler zijn, maar het is geen uitgemaakte zaak of de groep ook aan het langste eind trekt’

Jonathan Holslag, professor internationale betrekkingen (VUB)

“De positie van het Westen op het internationale toneel is verzwakt, maar de Verenigde Staten hebben zich de jongste jaren economisch en militair weer versterkt. Toch wil dat niet zeggen dat de VS op hun twee oren kunnen slapen nu de groei van de BRICS-landen afremt, want het Westen heeft terrein verloren. De frustratie over het Westen bij BRICS-landen en erbuiten blijft toenemen. Daarom kloppen veertig landen aan bij BRICS en kan de organisatie groeien. Maar er is een verschil tussen groeien in aantal landen en echt macht en invloed hebben.”

Welke toekomst heeft BRICS volgens u in de wereldorde?

HOLSLAG. “We zagen in het verleden wel meer samenwerkingsverbanden tussen landen groeien en er is zeker sprake van een versplintering van het internationale bestuur en een aftakeling van de internationale samenwerking. Ik verwacht dat er in de komende tien tot twintig jaar een strijd zal zijn om dominantie. BRICS zal daarin zeker een speler zijn, maar het is geen uitgemaakte zaak of de groep ook aan het langste eind trekt. Het kan net zo goed zijn dat de VS vanaf volgend jaar hun stempel drukken, als het land zijn hoofd koel weet te houden tijdens de presidentsverkiezingen.

“Op dit moment beschouw ik de top in Johannesburg voor een goot stuk als symboolpolitiek, maar dan wel in een gebrekkige vorm. Poetin is niet fysiek aanwezig op de top, maar belt in via een videocall vanwege het internationale aanhoudingsbevel dat tegen hem is uitgesproken. Dat hij om die reden bedankt voor een fysieke aanwezigheid, ondermijnt de machtsboodschap die BRICS wil uitdragen.”

Lees ook: