Jaloezie is een oplosbaar probleem

Jaloezie is een universeel gevoel, maar kan veel leed veroorzaken – zowel bij wie ermee kampt als bij wie er het slachtoffer van is. Hoe vermijdt u dat u verteerd wordt door jaloezie op een collega? En hoe gaat u om met jaloezie binnen uw team?

Een van uw collega’s heeft net promotie gekregen. Terwijl u zijn bureau binnenkomt, valt uw oog op een foto van zijn gezin in zijn gloednieuwe buitenverblijf. Uw collega strijkt vlotjes zijn maatpak glad en vertelt langs zijn neus weg dat hij uitgenodigd is om de komende directievergadering toe te spreken in Davos. U zou graag oprecht blij zijn voor hem en hem willen feliciteren, maar heimelijk hoopt u dat hij een bocht mist in de Alpen.

Jaloezie – het bittere gevoel dat je overvalt als anderen krijgen wat je eigenlijk zelf wilt – is universeel. Om de rol van deze ‘doodzonde’ op de werkvloer te belichten, bestudeerden we de afgelopen tien jaar honderden kaderleden en hun bedrijven. We stelden vast dat iedereen er vatbaar voor is, los van het economische klimaat en het functieniveau. Toch neemt jaloezie in crisistijden toe. Als de verliezen zich beginnen op te stapelen, voelen werknemers zich bedreigd en reageren ze zich af op succesvolle collega’s.

Jaloezie schaadt menselijke relaties, zaait verwarring binnen teams en ondermijnt de bedrijfsresultaten. Maar ze is vooral nadelig voor de jaloerse persoon zelf. Als je geobsedeerd bent door andermans succes, krijgt je zelfrespect een flinke knauw. Je riskeert je eigen prestaties of je carrière te verwaarlozen of ronduit te saboteren. Tegelijk is jaloezie moeilijk te beheersen. Het is immers niet makkelijk om toe te geven dat je last hebt van een maatschappelijk sterk afgekeurd gevoel. Toch heeft het geen zin om dat gevoel te onderdrukken, want dan steekt het des te sterker weer de kop op.

Tijdens ons onderzoek stelden we vast dat het wel degelijk mogelijk is om je niet te laten verteren door jaloezie. Je kunt er zelfs voordeel uit halen. In dit artikel leggen we uit hoe u zich bewust kunt worden van mogelijk destructieve gedachten en houdingen, hoe u ze kunt omzetten in meer genereuze en productieve ideeën en attitudes, en hoe u zich meer kunt openstellen voor anderen om u beter in uw vel te voelen. We formuleren ook enkele aanbevelingen om te leren omgaan met jaloezie in uw team.

Kapotte relaties

Sommigen zijn zo geobsedeerd door hun rivalen dat ze geen oog meer hebben voor hun eigen prestaties. Kijken we even naar wat er zich afspeelde tussen twee collega’s, die we hier Scott en Marty noemen. Beide managers van een befaamd consultancybureau werden beschouwd als drijvende krachten in hun team. Aanvankelijk waren ze goede vrienden; ze inspireerden elkaar en hielden elkaar in evenwicht.

Marty behaalde objectief gezien de beste resultaten. Door zijn persoonlijkheid en zijn sociale netwerk kreeg Scott echter meer kansen en erkenning, zowel binnen als buiten het bedrijf. In het begin duwde Marty zijn wrokgevoelens opzij. Uiteindelijk zou zijn superioriteit wel erkend worden, zo meende hij. Maar hoe hoger Scott met zijn charmante persoonlijkheid opklom op de ladder, hoe meer Marty’s jaloezie de bovenhand nam. Marty begon hem te schofferen tijdens discussies in de koffiehoek, kookte vanbinnen wanneer zijn rivaal het woord nam op vergaderingen en ontweek zijn blik. Tegelijk verminderde zijn betrokkenheid bij de organisatie. Hij distantieerde zich van zijn teamleden en weigerde jonge analisten te begeleiden, die hij voordien nochtans met plezier had ge-holpen.

Kortom, de superster van weleer koesterde geen passie meer voor zijn werk en boekte maar matige resultaten. Het topkader was daar niet mee opgezet. Hoe kwam het toch dat een van hun beste krachten zo verviel in negativisme? Toen Marty tijdens een vergadering zwaar uithaalde naar Scott, deed hij zichzelf uiteindelijk de das om. De professionele relatie tussen beide managers was totaal verbroken. Terwijl Scott nog hogerop klom, verliet Marty het bedrijf, vol wraakzucht en compleet uitgeblust.

Nefaste bijwerkingen

Dit verhaal illustreert twee elementen die steevast terugkeren bij jaloezie: afkeer en afstand. Als bepaalde mensen kwaliteiten in huis hebben die we hen benijden, hebben we de neiging om die kwaliteiten minder hoog in te schatten en zelfs te minachten. We troosten onszelf door de prestaties van de persoon die ons ergert te minimaliseren: ‘Hij heeft gewoon geluk gehad’, of ‘Hij is omhooggevallen’. Wie zo redeneert, trekt echter de goede trouw van het management en bij uitbreiding de legitimiteit van de hele onderneming in twijfel.

Mensen hebben ook de neiging om afstand te nemen van het voorwerp van hun jaloezie. Terwijl er tussen welwillende concurrenten een gezonde wedijver heerst, hebben afgunstige personen moeite om te leren van anderen en met hen samen te werken. Dat kan de werksfeer of de resultaten ernstig verstoren.

Hoe komt het dat we ons afkeren van collega’s op wie we jaloers zijn? Misschien omdat we die emotie sterker voelen als het om mensen gaat die dicht bij ons staan. Volgens psycholoog Abraham Tesser zijn we immers ongelukkiger als een van onze beste vrienden slaagt in een domein dat ons persoonlijk boeit, dan wanneer het om een buitenstaander gaat. Bij die laatste gaat het immers om een abstracte realiteit. Nog een voorbeeld: als we een idee kopiëren van iemand buiten het bedrijf, worden we als ondernemend beschouwd. Nemen we echter een idee over van een collega, dan kennen we hem de rol toe van intellectuele leider.

Die weerstand om iets op te steken van interne rivalen eist een zware tol in het bedrijf. Werknemers sprokkelen liever ideeën van buitenaf, ook al kost dat meer tijd (vaak willen ze het warme water weer uitvinden) en meer geld (als ze consultants inschakelen).

Vermijd een neerwaartse spiraal

Mensen die blij zijn als ze iemand ontmoeten die intelligenter, knapper of rijker is dan zij, zijn dun gezaaid. Toch is het mogelijk om onze ruimhartigheid te cultiveren en het jaloerse stemmetje in onszelf te smoren. Hieronder stellen we enkele eenvoudige technieken voor om de weg te leren bewandelen van de mudita – een boeddhistische term voor ‘blij zijn om andermans geluk’. Uit ervaring weten we dat ze helpen om jaloezie te vervangen door een meer constructieve mentaliteit.

Ga na wat u precies jaloers maakt. Het is essentieel om u bewust te worden van de omstandigheden en de eigenschappen die uw afgunst opwekken. Benijdt u personen die sneller nieuwe vaardigheden verwerven, meer verdienen of schouderklopjes krijgen van hun baas? Als u weet waarop u slecht reageert, kunt u die gevoelens leren te beheersen voor ze contraproductieve reacties uitlokken. U kunt uw inspanningen om het beter aan te pakken dan toespitsen op de domeinen die u het meest ter harte gaan.

Focus niet op de anderen, maar op uzelf. Het is normaal om uzelf te vergelijken met anderen en het kan zelfs een bron van motivatie zijn. Maar als die houding de bovenhand krijgt, kan ze ontaarden in jaloezie, vooral als u hard bent voor uzelf. Maak liever de vergelijking tussen wie u vandaag bent en wie u vroeger was.

Ga uit van uw eigen kracht. Voelt u zich bedreigd bij ieder succes van een vermeende rivaal, dan kunt u die wrok-reflex eenvoudigweg beteugelen door even terug te denken aan uw eigen troeven en successen.

Doe iets tegen jaloezie in uw team

We hebben het al eerder opgemerkt: jaloezie eist een zware tol van ondernemingen, in de eerste plaats voor de jaloerse personen zelf. Maar ze treft ook het slachtoffer, dat zich blootstelt aan mogelijke sabotage, en verspreidt daarmee gevoelens die de hele organisatie kwaad berokkenen.

Als manager krijgt u soms te maken met jaloezie, die niet alleen uw beste medewerkers treft, maar ook uzelf. U lost het probleem niet op door de beste krachten in uw team een promotie te weigeren, noch door beloningen voor uw eigen prestaties af te wijzen. U moet inzien dat erkenning en beloningen onvermijdelijk jaloezie opwekken, en vervolgens technieken hanteren om ze te neutraliseren en te beheersen.

Deel de macht. Managers die hun roem delen met hun ondergeschikten en hun medewerkers promotie geven, helpen hun team én zichzelf vooruit. Op die manier krijgen ze de reputatie dat ze gemotiveerde toekomstige leiders kweken, iets waar zelfs een beloning aan kan vasthangen.

Zet schaarsheid om in overvloed. Vaak werken leden van een team met de ellebogen om middelen voor zich op te eisen waarvan ze denken dat ze schaars zijn. Sommige middelen zijn inderdaad beperkt (budgetten bijvoorbeeld), maar andere kunnen vrij gemakkelijk verhoogd worden. Een van de managers die we volgden, stelde vast dat zijn teamleden tijdens vergaderingen systematisch vochten om de beperkte spreektijd. Aan de duur van de vergaderingen kon niet worden getornd, maar hij kon wel extra tijd voorzien in zijn eigen agenda. Zo gaf hij elk teamlid de kans om hem één uur per week onder vier ogen te spreken. Dat leverde constructievere vergaderingen op.

Ken jaloerse personen en hun doelwitten verschillende invloedssferen toe. Als twee afgunstige mensen hun werk mentaal gescheiden kunnen houden en ze elk op hun domein carrière kunnen maken, zijn ze minder geneigd om jaloezie opwekkende vergelijkingen te maken. Beide protagonisten leren van elkaar, maar omdat hun werk niet rechtstreeks vergelijkbaar is, kunnen ze niet beoordeeld worden volgens dezelfde criteria.

Let op met ‘triggerwoorden’. Managers wekken vaak ongewild jaloezie op door signalen uit te sturen die hun voorkeur verraden voor sommige karaktertrekken of prestaties, terwijl andere even nuttig kunnen zijn voor het bedrijf. Let dus in het bijzonder op uw woordgebruik. Een voorbeeld: als u iets te nadrukkelijk de loftrompet steekt over iemands leiderskwaliteiten, geeft u de indruk dat u het belang van meewerkende ‘volgers’ verwaarloost.

Door de economische crisis stellen sommigen hun marktwaarde in vraag. Ze worden onrustig en bang, want de veelbesproken loonverschillen herinneren hen eraan dat anderen enorm veel geld verdienen. Sociale netwerken leren hen dan weer dat hun contactpersonen promoties krijgen en meer van hun vakantie genieten dan zij. De angst die ze daarmee voeden over hun eigen resultaten, versterkt het gevoel van onveiligheid nog. Deze en nog meer elementen zijn onlangs met elkaar in botsing gekomen, en hebben een grote jaloeziegolf uitgelokt in de bedrijfswereld.

Jaloezie mag dan een natuurlijk en spontaan gevoel zijn, ons onderzoek heeft uitgewezen dat u het wel degelijk kunt beheersen. Door u bewust te worden van uw eigen zwakheden en nieuwe attitudes aan te kweken, kunt u een destructief gevoel omzetten in een manier om zowel uw eigen prestaties als die van uw team te verbeteren.

© Harvard Business Review/NYT Syndicate

Jaloezie schaadt menselijke relaties, zaait verwarring binnen teams en ondermijnt de bedrijfsresultaten.

Als twee afgunstige mensen elk op hun eigen domein carrière kunnen maken, zijn ze minder geneigd jaloers op elkaar te worden.