Investeringen zijn de sleutel

Europa en België snakken naar economische groei. Vicepremier Johan Vande Lanotte (sp.a) liet zich ooit terecht ontvallen dat de welvaartsstaat maar houdbaar is bij 2 procent reële groei.

Dat is wellicht al een minimum, gezien de gigantische beloften die aan de bevolking werden gedaan. De Bank voor Internationale Betalingen raamt de actuele waarde daarvan op 558 procent van het bbp. Ruim vijf keer de staatsschuld. Die toekomstige vorderingen van de burgers op hun overheid zijn dan ook veruit de grootste component van het vermogen van de Belgen. En zonder groei zijn die beloften c.q. vorderingen meteen ook de meest bedreigde component.

Die pensioenvorderingen worden jammer genoeg niet als privévermogen meegenomen in de ramingen van de Nationale Bank van België, waaruit elk kwartaal krantenkoppen voortvloeien over de rijkdom van de Belgen. Alleen betere financiële planners nemen de pensioenrechten wel mee in de vermogensbalans van klanten, zonder daar altijd bij te zeggen dat de ‘waarde’ daarvan natuurlijk afhangt van de solvabiliteit van de overheid die de pensioenen straks moet betalen. Steden en gemeenten schrikken sinds de jongste gemeenteraadsverkiezingen op van de kostprijs van de pensioenen die eerdere besturen beloofden. Ze schrappen nu publieke investeringen om die pensioenen te kunnen betalen. Dat is natuurlijk gevaarlijk, in de mate dat die investeringen direct en indirect bijdragen tot de economische groei. En groei is onontbeerlijk om de pensioenbeloften te kunnen houden. Door minder te investeren wordt het pensioenprobleem straks nog groter.

Groei kan komen van de vier componenten van het nationaal product: consumptie, overheid, privé-investeringen en netto-export. België hield sinds 2008 de consumptie op peil. De vraag is of we daarmee kunnen doorgaan, als dit meebrengt dat onze loonkosten 16 procent te hoog blijven liggen. Dat dreigt via de werkloosheid te wegen op de overheidsfinanciën, waar al geen ruimte meer is. De overheden – de tweede bron van groei – moeten zelfs achteruit, want de uitstaande schuld moet worden verminderd. In Europa zit de netto-export – de derde groeimogelijkheid – per saldo goed omdat enkele sterke exporteurs de kar trekken. België houdt het hoofd boven water, tot straks de afbouw van enkele grote industriële bedrijven op de exportcijfers zal wegen. Marktaandeel verliest België trouwens al enkele jaren. Maar gelukkig bieden de privé-investeringen, de vierde component van het bbp, zowel in Europa als in België, groeipotentieel.

Privé-investeringen zijn zelfs de enig mogelijke Europese groeistrategie. Dat was de boodschap van een recente maar nauwelijks opgemerkte studie van McKinsey. De terugval van de privé-investeringen in de 27 EU-landen tussen 2007 en 2011, was liefst twintig keer groter dan de daling van de consumptie en vier keer groter dan de krimp in reële bbp’s. Het gaat om een cumulatief bedrag van 350 miljard euro op een investeringsbedrag van 2440 miljard in 2007. Deze uitval treft natuurlijk ook de VS en Japan, en in Europa gaat het vooral om een zuidelijk (Griekenland, Italië, Portugal en Spanje) en Angelsaksisch (VK en Ierland) verschijnsel. Maar ook de andere Europese lidstaten kenden een terugval. McKinsey schat de Belgische achterstand tegenover de trend sinds 1981 op 15 miljard. ‘Behind Europe’s stagnant growth is a crisis in private investment’, aldus McKinsey.

De kernvraag is hoe die investeringen voortaan moeten worden gefinancierd. Gezien de al uitstaande schuldenberg is het duidelijk dat we een grootschalige schuldfinanciering, vooral via de banken, niet kunnen overdoen. Sterker gekapitaliseerde banken moeten straks beter gekapitaliseerde projecten en ondernemingen financieren. Privé-investeringen zijn meer dan ooit een zaak van risicokapitaal en pas in tweede orde van vastrentende en bankfinanciering. Dit inzicht moet nog dagen bij de overheden en de bankiers, maar ook bij de spaarders en de burgers. Als we niet meer risico nemen, zijn we onze zekerheden kwijt. If you want to avoid risk, buy risk.