Internettaks is een must voor Sabam

Niet het illegale downloaden is de grootste oorzaak van het omzetverlies bij Sabam. De echte reden is de herverkaveling van het terrein tussen de grote platenmaatschappijen, de onlinedistributeurs en de Franse, Duitse en Engelse beheersvennootschappen.

Vorig jaar heeft de auteurs-coöperatieve Sabam meer dan een kwart van haar omzet verloren. De inkomstendaling met ruim 50 miljoen euro is het gevolg van de internationale concurrentie tussen de beheersvennootschappen die voor rekening van hun leden auteursrechten innen en gebruikslicenties verlenen.

Sabam is maar een van 26 Belgische maatschappijen die rechten beheren voor rekening van auteurs, uitvoerders en producenten in fotografie, literatuur, muziek, film, theater, journalistiek en wat al meer – maar wel de grootste. De coöperatieve vertegenwoordigt 36.340 leden, vooral auteurs en componisten. Ze keerde volgens haar jaarverslag in 2010 139 miljoen euro uit aan 9302 vennoten. De bedrijfsopbrengsten bedroegen 197 miljoen.

Een beheersvennootschap int auteursrechten bij gebruikers. Omgekeerd verleent ze aan die klanten gebruiksrechten op het repertoire dat zij vertegenwoordigt. Historisch doen auteursvennootschappen dat binnen een welomschreven territorium. Ze zijn gegroepeerd in de Confédération Internationale des Sociétés d’Auteurs et Compositeurs (Cisac). Die heeft modelcontracten waarbij beheersvennootschappen elkaar wederzijds het recht geven elkaars repertoire te vertegenwoordigen op hun eigen territorium.

Het Duitse Gema zou het Franse Sacem kunnen vragen om voor haar in België te werken, maar kiest Sabam. Omgekeerd werkt Sabam niet in Duitsland of Frankrijk. Op die manier is er geen concurrentie op het terrein van inning. Hetzelfde geldt voor de rechten. Wie in Duitsland publiek muziek wil draaien kan voor onderhandelingen over rechtenvergoedingen alleen bij Gema terecht.

Het praktische effect daarvan is dat er maar één beheersmaatschappij per land multirepertoirelicenties kan geven. Een maatschappij zoals Sabam, die naar eigen zeggen 220 dergelijke wederzijdse contracten heeft, is in zijn eigen territorium een ‘one stop shop’ voor het wereld-repertoire. In de praktijk: incontournabel.

Liberaal Europa

Toch lijkt die regeling haar beste tijd te hebben gehad. De Europese Commissie vindt territoriale organisaties wel nuttig voor de inning van rechten bij bijvoorbeeld bars, restaurants of disco’s. Overlapping van lokale controlestructuren zou duur zijn. Maar waar satelliet, kabel en internet voor een regionaal of wereldwijd bereik zorgen – en vanop afstand kunnen worden gecontroleerd – zijn territoriale licenties ongerechtvaardigd.

In 2008 ging eurocommissaris voor Mededinging Neelie Kroes een stapje verder en beval dat de protectionistische praktijken binnen Cisac moesten stoppen. Er moest concurrentie komen tussen de rechtenbeheerders, zodat de auteurs zouden kunnen aankloppen bij de firma met de betere dienstverlening, de betere vergoedingen en de hoogste transparantie. Concurrentie zou ook het middel zijn om de legale onlinediensten in de EU sneller te ontwikkelen. Die moesten op een eenvoudige manier multirepertoirelicenties kunnen kopen in plaats van met tientallen beheersvennootschappen te moeten onderhandelen.

22 beheersvennootschappen gingen bij het Europese Hof van Justitie in beroep. Er is nog geen uitspraak.

Platenreuzen profiteren

Met haar standpunt speelde Kroes in de kaart van de grote muziekuitgevers. Universal, Sony, Warner/Chappell en EMI ondermijnen het stelsel van de nationale auteurscoöperatieven al sinds de jaren tachtig. Voor het beheer van hun reproductierechten op cd’s en dvd’s spelen ze de nationale beheersmaatschappijen tegen elkaar uit voor zogenaamde centralisatiecontracten. De winnaar wordt hoofdbeheerder voor rekening van de platenmaatschappij en behandelt zijn nationale confraters als onderaannemers. In 2006 viel 55 procent van de muziekschijfjes in Europa onder zo’n contract.

Hetzelfde gebeurt nu ook met de onlinerechten, schetst onderzoeker Robin Kerremans van het Interdisciplinair Centrum voor Recht en Informatica van de KU Leuven. EMI vergunt zijn repertoire in Europa via een joint venture tussen het Duitse Gema en het Britse PRS. Universal Music werkt met het Franse Sacem, Sony met Gema. Warner/Chappell heeft niet-exclusieve deals met een heel aantal beheersmaatschappijen, waaronder Sabam.

Dat Sabam in 2011 in één klap ruim 50 miljoen omzet verloor, is te wijten aan de niet-verlenging van haar centralisatiecontract met Universal in oktober 2010. Algemeen directeur Christophe Depreter van Sabam noemt de stopzetting ‘een bewuste keuze’. “We voorzagen rendabiliteitsproblemen.”

De machtsconcentratie bij grote platenlabels en distributeurs zoals Apple iTunes knaagt ondertussen ook aan de inkomsten uit onlinedownloading en- streaming. Op cd’s int Sabam 9,009 procent van de richtprijs aan de winkelier. Bij Apple iTunes moet de organisatie genoegen nemen met 8 procent van de omzet, uiteraard alleen voor haar eigen repertoire, met een minimum van 7 eurocent per download.

“Onze grote zustermaatschappijen hebben dat zo onderhandeld. Wij moeten volgen”, zegt Depreter. Bij ‘streaming’ media, zoals Deezer en Spotify, vangt Sabam 8 tot 10 procent van de omzet uit reclame of van de abonnementsgelden, gelijkaardig aan wat Sabam in november bij YouTube uit de brand sleepte. Belgische auteurs die legaal hun clips plaatsen op YouTube krijgen sindsdien een percentage van de inkomsten uit de reclame die bij de clips wordt verkocht.

Het is veel werk voor weinig inkomsten. “ITunes en bedrijven als Spotify, Deezer en YouTube vertegenwoordigen 1 miljoen euro aan inkomsten per jaar voor ons. Wij innen daar voor het Belgische en internationale repertoire van auteurs en componisten, behalve voor het Engelse en Franse repertoire en voor het repertoire van de internationale uitgevers. Daar gebeurt de inning rechtstreeks bij iTunes en de anderen. Dat is het resultaat van die zogenaamde internationale concurrentie. Als je hun Belgische inkomsten bij de onze telt, betekent dat alles samen geen 2 miljoen”, zegt Depreter.

“Logisch dat de beheersmaatschappijen geen hogere tarieven kunnen afdwingen. Ze onderhandelen met enkele grote multinationals, maar zelf zijn ze hopeloos verdeeld”, schampert Kelvin Smits, directeur van de auteursvereniging Younison, die meer transparantie wil in het vergoedingencircuit.

Gestegen inkomsten uit cd’s

Dat Sabam minder omzet boekt, heeft dus niet alleen met illegaal downloaden te maken. De inningen uit ‘mechanische rechten’ (cd’s en dvd’s) door Sabam zijn in 2010 zelfs met 29 procent gestegen, weliswaar vergeleken met een minder gunstig 2009. Sabam spreekt in zijn jaarverslag over “een zeer goed jaar voor de Belgische film- en muziekindustrie”, vooral door de meer dan 100 actieve Belgische groepen, waaronder toppers als Stromae, Milow, dEUS en Triggerfinger. Maar de omzetstijging met 1,9 miljoen aan mechanische rechten in 2010 maakte het verlies van toen al 11,2 miljoen euro aan inkomsten uit de centralisatiecontracten met Universal en de onafhankelijke Franse distributeur Wagram niet goed.

De omzetdaling van 193 miljoen naar 141,5 miljoen bij Sabam in 2011 volgt op de omzetdaling met al 11 procent uit de voorgaande vijf jaar. De kosten krimpen niet navenant. Tussen 2006 en 2010 stegen ze van zo’n 16 naar 19 procent van de opbrengsten.

Sabam werkt aan zijn kostenprobleem sinds het topjaar 2007. Begin 2009 kwam er een verregaande reorganisatie met het collectief ontslag van 57 werknemers en grootscheepse informatiseringsprojecten. In 2010 sloot Sabam vervroegd de zelfstandige agentschappen die de baan op gingen om lokaal auteursrechten te innen. Vandaag zijn hun controleurs bedienden. Er kwamen elektronische loketten en een ‘front office’ dat in 2010 zo’n 5000 tot 7000 telefoontjes en 2000 tot 4000 mails per maand verwerkte. De website en het logo zijn vernieuwd en de communicatie gereorganiseerd.

“We zijn nu bezig met een grondige analyse voor een verdere kostenvermindering”, meldt Depreter, die de modernisering van Sabam verpersoonlijkt. Lagere kosten moeten Sabam klaarmaken om nog een rol te spelen in de nieuwe wereldorde van de beheersvennootschappen.

Depreter verwacht dat het Europese landschap “binnen twee tot vijf jaar” hertekend is. “Groten willen een hub vormen met middelgrote spelers.” Met de Europese Commissie geldt een voorlopige modus vivendi. Er is concurrentie in beheersvergoedingen, niet van auteursrechten, die elke beheervereniging op zijn eigen terrein blijft vastleggen. “Als ik een licentie wil verlenen voor Frankrijk, moet ik toch de goedkeuring hebben van de Franse maatschappij. De concurrentie is niet fantastisch.”

Nog heffingen op komst

Ondertussen probeert Sabam zijn inkomstenverlies te compenseren door overal naar centen te speuren. Traditioneel betaalden winkels, kappers, de horeca en organisatoren van fuiven en optredens, maar nu dus ook bedrijven, crèches, vervoersondernemingen en, recentst, taxi’s.

“Het is correct dat wij daar tien jaar geleden niet inden. Maar wij mogen innen en wij moéten innen. Zeker nu onze leden het echt moeilijk hebben”, zegt Depreter. Er zijn heffingen op printers en prints, op muziek in de werkplaatsen en kantines van de overheid, de thuiskopieheffing voor literaire auteurs en fotografen, een veel hoger openbaar leenrecht en een vergoeding voor het gebruik van beschermde werken in het onderwijs en wetenschappelijke instellingen.

De echte prioriteit van Depreter is om geld los te wrikken bij de leveranciers van internettoegang, naar analogie met wat nu de kabeldistributeurs betalen.

“Vandaag innen we rechten bij de VRT zodat die zijn programma’s kan samenstellen en uitzenden. We innen ook rechten bij een tweede categorie van actoren die tv-programma’s capteren en doorgeven op hun netwerk: de kabeldistributeurs. Diezelfde redenering kan je toepassen op internet. Uploaders stellen betaald of onbetaald content ter beschikking. Daarnaast is er het netwerk. De internettoegangsleveranciers zorgen voor de openbare mededeling. Zij moeten betalen.”

Sabam vraagt 3,4 procent van de omzet van de internetserviceproviders, evenveel als de kabeldistributeurs op hun omzet betalen. Alleen al voor residentieel internet bij Telenet en Belgacom zou dat Sabam 26 miljoen euro opbrengen op basis van de cijfers voor 2010. “We moeten nu zien wie openstaat voor dialoog”, zegt Depreter.

Wetsvoorstel

De MR diende in 2010 een wetsvoorstel in dat een wettelijke basis zou geven aan de geëiste internetvergoeding. CD&V heeft een pak tegenargumenten. “Een internet access provider heeft in beginsel geen zaken met de inhoud die zijn abonnees downloaden”, mailt volksvertegenwoordiger Liesbeth Van der Auwera. En ook: “De overheid doet al veel voor auteurs: een tax shelter voor audiovisuele werken, een erg voordelige fiscaliteit voor inkomsten uit auteursrechten, de Reprobel-heffing op printers en kopieermachines, de Auvibel-heffing op opslagmedia, enzovoort.”

Depreter denkt dat hij genoeg munitie heeft om de internetheffing af te dwingen, desnoods via de rechter. “De wet op het auteursrecht moet in feite niet worden herzien. Wij baseren ons op artikel 1: niemand mag een werk openbaar maken of publiek meedelen zonder dat de auteur daarvoor een toestemming geeft.”

BRUNO LEIJNSE

“Logisch dat de beheersmaatschappijen geen hogere tarieven kunnen afdwingen. Ze zijn hopeloos verdeeld” Kelvin Smits, Younison