‘Zoek zorgvuldig met wie of waarmee u de degens kruist’

Ga spaarzaam om met uw ambities, koester ze als een schaars goed. Dat zegt Marc Buelens, professor-emeritus aan de Vlerick Business School.

Streeft u naar het best mogelijke? Of bent u tevreden met het haalbare? Zoekt u actief naar nog meer keuzemogelijkheden? Of beseft u dat u gelukkiger wordt als u de verwachtingen niet te hoog stelt? Kan het altijd beter en piekert u waarom u niet voor het beste bent gegaan? Of neemt u het leven zoals het komt?

Als u zich herkent in de eerste alternatieven, bent u een maximizer. De notie wordt meestal onvertaald gelaten. Als u veeleer voor het tweede gaat, bent u een satisfier. Psychologen kunnen op vrij betrouwbare wijze de twee uitersten meten, maar het is uiteraard mogelijk dat u een mengvorm bent, of dat u voor uw postzegelverzameling het ene bent en op uw werk het andere.

Beide attitudes hebben hun voor- en nadelen. Een satisfier wordt nooit wereldkampioen schaken. Want de beste schakers zien een goede zet en pijnigen dan hun hersenen om een nog betere te vinden. Een satisfier is nooit een groot kunstenaar. Want topcreatievelingen willen altijd nog dat tikje meer, dat stukje anders, dat niveautje hoger. M aximizers daarentegen zijn zelden gelukkig, want de filosofen van het leven, de gelijkmoedigen, de gelukkigen vind je bij de satisfiers.

Waar zou dat verschil vandaan komen? Waarom is het zo moeilijk én de dingen zo goed mogelijk te willen doen én gelukkig te zijn? In het jongste nummer van The Journal of Neuroscience, Psychology and Economics rapporteert een team uit Californië en Finland over die kwestie. Het studieobject: loononderhandelingen. Acht maximizers en acht satisfiers beslisten over een fictief loonvoorstel, terwijl hun hersenactiviteit werd gemeten. De onderzoekers veronderstelden dat de verklaring voor ‘beter versus gelukkiger’ ligt in de manier waarop we naar de wereld kijken.

We weten sinds het baanbrekende werk van Nobelprijswinnaar Daniel Kahneman dat we asymmetrisch omgaan met winst en verlies. Winst is leuk, verlies is dramatisch. We appreciëren een pen, onze gezondheid, een mooi zicht pas echt als we ze verliezen. Wij mensen vergelijken altijd met een referentiepunt.

Boven het referentiepunt ligt winst, onder het referentiepunt ligt verlies. Als u aardig wat geld hebt, maar woont in een buurt waar iedereen zich veel meer kan veroorloven, zijn uw buren uw referentiepunt en wordt u gegarandeerd ongelukkig, tenzij u een extreme satisfier zou zijn. Zou het kunnen dat maximizers de lat bijna oneindig hoog leggen en dat dus alles wat ze bereiken, in feite verlies is omdat ze telkens opnieuw vergelijken met een veel te hoog referentiepunt?

Die veronderstelling klopte als een bus. Bij de maximizers lichtten andere hersendelen op bij de loonvoorstellen dan bij de satisfiers. Het brein van de maximizers bleef maar hongerig op zoek gaan naar nog meer informatie en nog betere voorstellen, en ze vergeleken het finale loonvoorstel met het best mogelijke. Bij de satisfiers was er duidelijk minder ontgoocheling, want ze vergeleken het finale voorstel met een haalbare kaart.

Zulke studies zijn vrij overtuigend, omdat ze niet afhangen van vragenlijsten, subjectieve indrukken en het zelfbedrog van de proefpersonen. Nog belangrijker is dat zo’n studie, met al haar beperkingen, tientallen andere studies bevestigt. Al in de mythe werd verteld dat Achilles moest kiezen tussen een lang, vreedzaam en gelukkig leven of een kort leven met eeuwige roem.

Mensen leggen hun referentiepunten anders en kiezen zo onbewust voor ‘beter’ of voor ‘gelukkiger’. Laat u zich inspireren door biografieën van grote namen? Is uw motto ‘ plus est en vous’? Eet u ambitie als ontbijt? Dan zal uw hoge lat heel veel afspringen.

Wat we nauwelijks kunnen veranderen in ons brein, is onze afkeer van verlies, dat zit in onze diepste hersenstructuren ingeweven. We kunnen wel beïnvloeden waar we de lat leggen. Daar kunnen we ons brein wel in trainen. En daar is vanuit mijn satisfierswijsheid slechts één advies mogelijk: zoek zorgvuldig met wie of waarmee u de degens kruist. Ga spaarzaam om met uw ambities, koester ze als een schaars goed.