‘Zo bouw je een stevige cognitieve reserve op’

Om je brein jong te houden moeten de uitdagingen wat ongewoon zijn, en gevarieerd, schrijft Marc Buelens.

De vergrijzing van onze bevolking en de haast dwingende noodzaak om een oudere bevolking aan het werk te houden, hebben de belangstelling voor de gevolgen van dementie doen toenemen. Dementie is bovendien een zichtbaar proces voor de patiënt en zijn omgeving. Dat is vaak minder het geval met sluipmoordenaars. Wie merkt aderverkalking of een beginnende kanker op? Maar zelfs beperkt geheugenverlies en light cognitive impairment (LCI) vallen op. Iemand geraakt niet uit zijn woorden, kan het niet verbergen, de situatie wordt gênant voor iedereen. De stress neemt toe en dat helpt een brein in problemen zeker niet. Wat kan helpen?

Om je brein jong te houden moeten de uitdagingen wat ongewoon zijn, en gevarieerd.

Het antwoord is verrassend positief. Met een grotere cognitieve reserve ben je beter beschermd tegen de aftakeling van je hersenen, en die reserve kun je beïnvloeden. Ons brein is een netwerk van netwerken. Veronderstel dat je het woord voor ‘beker’ niet meer vindt. Hoe meer en steviger netwerken lopen tussen het concept ‘plastic glas’ of ‘grote kop’ en het woord ‘beker’, hoe groter de kans dat je het kunt oproepen.

Mensen met een grotere cognitieve reserve hanteren omwegstrategieën. Ze vinden het woord ‘Brussel’ niet meer, en zeggen ‘onze hoofdstad’. Zo ontstaat er geen pijnlijk, stressvol moment en is het emotionele probleem snel voorbij. Omdat meertaligheid de cognitieve reserve sterk doet toenemen, kan de betrokkene zich ook vaak redden in een andere taal.

De doorbraak kwam naar aanleiding van de zogenoemde nonnenstudie, waaruit bleek dat sommige nonnen beter beschermd waren tegen de gevolgen van alzheimer dan andere. De vrouwen hadden hun hersenen ten dienste van de wetenschap gesteld, en de onderzoekers beschikten over massa’s materiaal. De groep was bijzonder homogeen, waardoor de invloed van een dieet, de werkinhoud, de geloofsovertuiging, of de (afwezigheid van) seksuele activiteiten erg constant was. De wetenschappers beschikten over een uniek gestandaardiseerd document: het opstel dat de jonge vrouwen schreven om toegelaten te worden tot de orde van leerkrachten-nonnen.

Er was een opvallende conclusie: hoe complexer het essay, hoe beter de non beschermd was tegen intellectuele aftakeling. Blijkbaar bouwen we in het leven een soort reserve op, een back-upbrein, waarop we een beroep doen in moeilijke tijden. Eenzelfde vaststelling geldt voor vroege tweetaligheid. Een taal aanleren veronderstelt de opbouw van een nieuw netwerk. Dat verhoogt in hoge mate je cognitieve reserve. Een nieuwe taal aanleren op latere leeftijd houdt in dat je bestaande netwerken moet overschrijven en dat is moeilijker, maar des te beter voor je cognitieve reserve. Je krijgt het niet zomaar cadeau, en helaas is er geen garantie op succes.

Op basis van dat soort studies en de nieuwste inzichten in de plasticiteit van ons brein, kun je aanbevelingen formuleren om je brein jong te houden. Het basisprincipe: de uitdagingen moeten wat ongewoon zijn, gevarieerd, een beetje zoals een goed dieet: let op voor eenzijdigheid. Eindeloos eenvoudige sudoku’s invullen is geen winnende strategie, omdat er te weinig variatie en uitdaging in steekt. Net als kaarten of naar je lievelingsprogramma op tv kijken. Hoe bouw je een stevige cognitieve reserve op?

– Leer een nieuwe taal

– Leer een totaal nieuwe vaardigheid. Houtbewerking? Japans koken?

– Reis veel, het liefst zo zelfstandig mogelijk

– Speel volkomen nieuwe computerspelletjes of gezelschapsspelletjes

– Geloof de magazines: eet gezond, slaap voldoende, vermijd alcohol en beweeg veel

Die adviezen zijn uiteraard geen wondermiddel. Maar omdat ons brein een netwerk van netwerken is, en dus vol kantelpunten zit, kun je er een fataal kantelpunt maanden en volgende de meeste experts zelfs jaren mee uitstellen. Begin er het best vandaag mee.