Welk lot wacht tsaar Poetin?

De bevolking moet trots zijn op het almachtige Rusland om te kunnen verdragen dat ze in relatieve armoede leeft. Dat zegt Jean-Pierre Blumberg, advocaat en docent aan de Universiteit Antwerpen (UA).

Er zijn van die weddenschappen waar je zonder risico je hele have en goed op kunt inzetten. Een recent voorbeeld zijn de presidentsverkiezingen in Rusland. De in het Westen verguisde Vladimir Poetin werd met vlag en wimpel verkozen om opnieuw zes jaar aan het roer van de fiere Russische Federatie te staan. Dat is de perfecte illustratie van het feit dat Rusland geen democratie is.

Het land is nu al jarenlang opgesloten in een door Poetin en zijn trawanten in elkaar getimmerde, vergulde autocratische kooi met brood en spelen voor het volk, en ijzer en bloed voor de oppositie. Toch zou ik niet in de schoenen van de nieuwe tsaar willen staan.

Rusland is het overgrote deel van zijn geschiedenis een autocratische staat geweest. Na de abdicatie van de monarchie in 1917 en de Oktoberrevolutie hebben de bolsjewieken ervoor gezorgd dat de autocratie integraal deel bleef uitmaken van de Russische politieke cultuur. In de jaren negentig ondernam Boris Jeltsin een schuchtere poging tot democratisering, maar die heeft het land naar chaotische toestanden geleid. Vastberaden om zijn hachje te redden, gooide Jeltsin het op een akkoord met een onbekende luitenant- kolonel van de KGB om orde op zaken te stellen.

De Russische politiek verlangde naar een sterke leider die niet zou buigen voor externe druk en interne oppositie. De beginjaren van Poetins heerschappij werden gekenmerkt door een zachte vorm van autocratie. Vanaf 2003 heeft Poetin het systeem geleidelijk aan omgevormd tot een “gestuurde democratie”, zoals hij dat noemt. Dat is niets minder dan een banale dictatuur, gecamoufleerd door een parlement zonder werkelijke oppositie, verkiezingen zonder echte tegenkandidaten en een willige justitie.

De economie wordt gecontroleerd door een nieuwe elite die in de gratie van de grote leider staat en daar aanzienlijke fortuinen mee vergaart. De broze principes van de rechtsstaat werden overboord gegooid, zodat massieve vervalsing, manipulatie en bedrieglijke propaganda de nieuwe politieke norm werden.

De binnenlandse versmachting van alle tegenstand wordt aangevuld door een nationalistisch discours over het Rusland dat als grootmacht miskend wordt door de erfvijand van weleer: de westerse democratie.

Het sociale contract bestaat erin dat de grote leider intern voor orde zorgt en extern van Rusland een gevreesde grootmacht maakt. De bevolking moet trots zijn op het almachtige Rusland om te kunnen verdragen dat ze in relatieve armoede leeft, niets te zeggen heeft en de geprivilegieerde elite zichzelf gretig uit de staatskas bedient.

Poetin werd in het Duitse weekblad Die Zeit omschreven als een capo van de maffia die is neergestreken in een chique villawijk, zoals zijn oligarchen dat trouwens doen in Londen.

Hij minacht de regels van goed nabuurschap en denkt dagelijks aan nieuwe provocaties die hem het applaus van zijn onderdanen opleveren. Het maakt daarbij niet uit dat de economie stagneert en het sociale opvangnet afbrokkelt. Het volk is trots op de man die het Westen treitert.

Nu Vladimir Poetin zijn vierde ambtstermijn ingaat, zal hij echter geconfronteerd worden met het probleem van alle autocraten. Hoe organiseer je het einde van een zelfverrijkende heerschappij?

De geschiedenis toont aan dat een kleptocratie enkel werkt als de autocraat aan de macht blijft. Zo niet wordt hij kwetsbaar en in het ergste geval wordt hij vermoord. Het enige soelaas voor zulke barbaarse machtsoverdrachtscenario’s is meer democratie en economische vooruitgang.

Vroeg of laat wordt het Russische sociale contract opgezegd door de nieuwe post-Sovjet-Unie-generaties, die zich niet laten manipuleren door de staatspropaganda. Leo Tolstoj schreef al in Oorlog en Vrede dat de geschiedenis niet bepaald wordt door grote mannen, maar door de wil van de massa. De tsaar die de stem en de welvaart van zijn volk ondermijnt, wacht de ondergang.