De Nobelprijs voor Literatuur kreeg gemengde reacties, de onderscheiding voor economie werd op algemeen applaus onthaald. De reden is simpel: de literaire waarde van Bob Dylan is voer voor discussie, contracten onderschrijven we allemaal.
Of de auteur van songteksten en een enkel boek de Nobelprijs voor Literatuur verdient, laten we hier graag in het midden. De verdiensten van de contracttheorie daarentegen staan buiten kijf. Want terwijl Bob Dylan met zijn songs een aanklacht formuleerde tegen wantoestanden en machtsmisbruik, legt de contracttheorie concreet uit hoe macht aan banden kan worden gelegd. Het leven van de economen Bengt Holmström en Oliver Hart is vermoedelijk een pak minder spannend dan Dylans escapades, maar hun werk belangt ons wel allemaal aan.
Wat is de contracttheorie?
Een moderne samenleving is ondenkbaar zonder contracten, soms van één pagina, soms van enkele honderden. Dat papierwerk maakt het mogelijk dat partijen samenwerken, ook al hebben ze niet dezelfde belangen. Een werknemer heeft bijvoorbeeld niet noodzakelijk het beste voor met het bedrijf van zijn werkgever, maar een contract met afspraken over verloning kan ervoor zorgen dat beide partijen toch aan hetzelfde zeel trekken. De contracttheorie geeft voor alle duidelijkheid geen blauwdruk voor alle contracten op aarde. Het ideale contract hangt af van de situatie en de context.
Wat is de bijdrage van Holmström en Hart?
De Fin Bengt Holmström, professor aan MIT, pionierde eind de jaren zeventig met de contracttheorie. Hij is vooral bekend voor zijn onderzoek naar de ideale verloning van toplui bij bedrijven. Krijgen ze beter een vast loon, variabele vergoedingen volgens hun prestaties, of is een link met bijvoorbeeld de beurskoers aangewezen? Het werk van Holmström toont hoe elke optie tot een andere uitkomst en dus andere prestaties van het bedrijf kan leiden.
De Britse Harvard-professor Oliver Hart krijgt vooral bijval voor zijn werk rond onvolledige contracten. Een overeenkomt mag uit honderden pagina’s bestaan en nog elvendertig bijlages bevatten, dan nog kan niet elk mogelijk voorval in de toekomst worden voorspeld. Daarom moet een contract vastleggen wie mag beslissen als zich onvoorziene zaken voordoen. Een contract bepaalt op die manier de machtsverhoudingen en stuurt dus ook het gedrag van alle partijen.
Waarom krijgt de contracttheorie de Nobelprijs?
Met de prijs voor Holmström en Hart vestigt het comité opnieuw de focus op de imperfecte werking van markten, zij het deze keer vanuit een micro-economisch perspectief. “De kracht van de theorie is dat die uitlegt hoe we met botsende belangen kunnen omgaan”, zegt de Koninklijke Zweedse Academie voor Wetenschappen. “Contracten helpen ons samen te werken en te vertrouwen in situaties waarin we ons anders misschien niet welwillend zouden opstellen.”
Wat betekent de contracttheorie voor u?
De contracttheorie speelt een bijzonder grote rol in het dagelijkse leven van elk van ons. Weet u bijvoorbeeld waarom uw verzekeraar uw schade niet volledig terugbetaalt, hoewel hij zich dat perfect kan permitteren? De contracttheorie vertelt verzekeraars dat ze dat maar beter niet kunnen doen, want u zou een pak minder voorzichtig zijn in het leven. En weet u waarom niet meer publieke diensten zoals scholen of gevangenissen geprivatiseerd zijn? De contracttheorie legt uit hoe in de private sector de bekommernis over de kosten makkelijk zwaarder weegt dan zorgen over de kwaliteit. Ten slotte vraag u zich misschien weleens af waarom leraren niet naar hun prestaties betaald worden? Contracttheoretici zullen u uitleggen dat het onderwijzend personeel zich dan veel minder zal bezighouden met algemene vorming van uw kinderen, maar vooral zal werken op de punten waarmee ze hun loon kunnen aandikken.
“People are crazy and times are strange“, zong Bob Dylan tien jaar geleden. Wel Bob, een goed contract afsluiten kan veel ellende voorkomen.
