‘Uw gedrag maakt een verschil’

Sam Proesmans heeft met Wat maakt het uit? een boek naar mijn hart geschreven.

Disclosure: ik was de eerste meelezer toen het manuscript nog in zijn kinderschoenen stond. Centrale vraag: waarom leven wij, u en ik dus, langer en gezonder? Evidence based, geen flauwe oproepen tot detox of het eten van enkele kilo’s superfood.

Als expert in public health – nog altijd onvertaalbaar, die term – bevestigt de auteur wat insiders al lang wisten: we leven met z’n allen gemiddeld zowat dertig jaar langer dan een eeuw geleden. Daarvan is slechts vijf jaar te danken aan de wonderen van de moderne geneeskunde – de spectaculaire ingrepen door chirurgen, het eindeloze voorschrijven van antibiotica, de strijd tegen kanker. De rest danken we aan onze koelkasten, het zuivere water uit de kraan, groenten en fruit in de supermarkt, het poetsen van onze tanden en het feit dat onze verven loodvrij zijn.

Het is wat we samen doen, wat onze maatschappij organiseert (dank u, Pidpa!), de manier waarop we elkaar aanmoedigen, voldoende beweging nemen en de veilige fietspaden die het verschil maken. Het pilletje dat we slikken, weegt veel minder zwaar. Hoe extreem belangrijk onze maatschappelijke omgeving is, wordt samengevat in de bizarre slogan: niet je genetische code, maar je postcode is doorslaggevend. In extreme gevallen begrijpen we dat op slag. Word je geboren in Bangladesh, dan heb je zo goed als geen toegang tot gezond eten, tot fris water, tot bescherming tegen hitte en helaas ook steeds minder tegen overstromingen. Als je ziek wordt, zijn er nauwelijks ziekenhuizen en geschoold medisch personeel. Er is weinig goedkope medicatie voorhanden, en bijgeloof en voorbijgestreefde gewoontes tieren welig.

We leven zowat dertig jaar langer dan een eeuw geleden. Daarvan is slechts vijf jaar te danken aan de wonderen van de moderne geneeskunde.

Toen ik het voor eerst las, geloofde ik het niet: het metrostation in de buurt waarvan je in Londen geboren wordt, maakt tot tien jaar verschil uit in je levensverwachting. Dat onderwerp is voor mij een thuiswedstrijd. Als licht fanatieke langeafstandswandelaar heb ik alle Londense ondergrondstations tweemaal te voet aangedaan. De ongezondste stations ken ik: de luchtkwaliteit rond Oxford Circus is abonimabel slecht. Als je in die buurt geboren wordt, leef je gemiddeld tien jaar langer dan als je geboren wordt in een buitenwijk. Ik heb ze bezocht, die buitenwijken. Sommige liggen midden in het groen. Als scepticus heb ik de originele studies opgesnord. Het klopt nochtans: je wordt het best geboren helemaal in het centrum.

Voor dat soort verrassingen waarschuwt Proesmans: let op voor simpele verklaringen. Wat is hier precies aan de hand? Welke factor zien we over het hoofd als we breed genoeg kijken? Dezelfde factor als de diepe overtuiging (ook bij mij) dat materiële welvaart het verschil maakt in een land. Rijken leven langer. Dat is echter een verklaring op het eerste gezicht. Dé verklarende factor is het opleidingsniveau. En ja, gemiddeld genomen zijn rijken beter opgeleid. Maar leidt minder rijken op tot hogere gezondheidskennis en het verschil tussen rijk en arm verdwijnt. Het had me niet mogen verbazen, want de factor nummer één die helpt om in de toekomst verdere klimaatontsporingen tegen te gaan is de wereldwijde opleiding van meisjes.

Nog verrassende inzichten? Het dragen van fietshelmen is een strikt individuele maatregel. Wil je echt voor iedereen de fietsveiligheid verhogen, dan moet je ervoor zorgen dat fietshelmen zo snel mogelijk overbodig worden. Het voorbeeld dat op mij de diepste indruk heeft gemaakt? De antibioticaresistentie neemt onrustwekkend toe. Ook als u zelf nog nooit antibiotica hebt geslikt, zult u er toch het slachtoffer van worden, omdat anderen te veel antibiotica hebben geslikt. Als we allemaal voor eigen stoep vegen, liggen er snel hoopjes vuil op straat. Nog belangrijker is die hoopjes weg te werken.