Studio Dott en Fairphone winnen Van de Velde Award voor duurzame hoofdtelefoon: ‘De grootste uitdaging was de batterij’

Om de hoeveel jaar verwisselt u van hoofdtelefoon? Volgens Fairphone zou u zeker zeven jaar moeten doen met zijn exemplaar. Het Antwerpse designbureau Studio Dott ontwierp voor de smartphonebouwer de meest duurzame hoofdtelefoon, de Fairbuds XL. Het ontwerp oogst mooie reviews en won gisteren een Henry Van de Velde Award – gereputeerde jaarlijkse designprijs – in de categorie Environment.

Na de smartphone is de hoofdtelefoon het meest gebruikte stuk consumentenelektronica. De helft van de Belgen gebruikte een hoofdtelefoon in 2022, aldus Statista. Maar het is ook een van de meest weggegooide elektronica, want door de korte levensduur van de batterij wisselen consumenten om de twee à drie jaar van hoofdtelefoon.

Dat moest anders, vond de Nederlands-Taiwanese producent van duurzame smartphones Fairphone. In 2022 klopte het aan bij het Belgische Studio Dott met de vraag om ’s werelds duurzaamste hoofdtelefoon te ontwikkelen.

Hongkong

Lang daarvoor was duurzaam ontwerpen al vanzelfsprekend voor Pieter Lesage en Alexander Crolla, de zaakvoerders van Studio Dott (zie kader Zes ecodosignprincipes van Studio Dott). Hun professor ecodesign Karine Van Doorsselaer had hen daarvan overtuigd. Maar hoe haalt een Belgisch bureau zo’n internationale ontwerpopdracht binnen?

“Ons Studio Dott-kantoor in Hongkong speelde daar een cruciale rol in”, zegt Pieter Lesage. “We ontwikkelen sinds 2013 Europese producten voor een aantal Aziatische producenten, onder meer hoofdtelefoons. We zijn ervan overtuigd dat de ontwerper dicht bij de consument moet zitten. Fairphone vond ons via een van die producenten en vergeleek ons met twee grote designbureaus. Onze ervaring met audio gaf de doorslag.”

“Onze plaatselijke medewerker Tony heeft goede contacten met de Chinese fabrikant”, zegt Alexander Crolla. “In de piekperiode bezocht hij de fabriek elke week. Wij belden online in. Tegelijkertijd waren we hier ideaal gelokaliseerd om vlot met het Fairphone-hoofdkantoor in Amsterdam samen te werken.”

Puzzelen

Normaal duwt Studio Dott de klant richting meer duurzaamheid. Nu werd het voor het eerst zelf uitgedaagd. Fairphone wilde een hoofdtelefoon die aan dezelfde voorwaarden als zijn smartphone voldoet. Dat wil zeggen dat de onderdelen zo duurzaam mogelijk, gedurende zeven jaar individueel vervangbaar en na gebruik recycleerbaar moeten zijn.

Terwijl Crolla zijn hoofdtelefoon uit elkaar klikt, benoemt hij het resultaat: “We zochten uit hoe de componenten samenpassen en door de consument te demonteren zijn. Hij of zij moet een batterij, hoofdbeugel of oorschelp kunnen vervangen zonder gereedschap. Dat lukt bij geen enkele hoofdtelefoon, behalve bij deze. Tegelijkertijd moet hij stevig in elkaar zitten, zodat hij niet uit elkaar valt of trilt tijdens gebruik.”

In slechts drie maanden moest de puzzel gelegd worden op basis van de technische componenten die de fabrikant wilde gebruiken om de klank te realiseren. “Het leverde pittige discussies op”, herinnert Lesage zich. “Terwijl de fabrikant zo veel mogelijk ruimte wilde, probeerden wij de hoofdtelefoon zo klein mogelijk te houden.”

Geen tijd

De grootste designuitdaging was de batterij. Terwijl de batterij in klassieke hoofdtelefoons niet te bereiken is zonder de luchtdichte audiokamer te openen, moest je gemakkelijk aan deze kunnen. Alexander Crolla: “Door de batterij vervangbaar te maken, verhoogt de levensduur van de elektronica vanzelf. Maar we moesten het hele ontwerp omgooien om dat op een esthetische manier mogelijk te maken.”

Studio Dott gooide al zijn expertise met scharniersystemen en lijmloze verbindingen in de strijd. “Er was geen tijd om een nieuw scharnier te ontwikkelen, dus kozen we voor onze beste, eerder ontwikkelde verbindingen”, zegt Lesage. “Ook was het voor ons snel duidelijk dat we een gewone USB-C-kabel wilden gebruiken voor de verbindingen tussen de twee schelpen. Die is gemakkelijk te vervangen.”

De laatste nieuwe technologie zal je niet in het ontwerp terugvinden. “Dat is bewust”, zegt Lesage. “Omwille van de duurzaamheid kozen Fairphone en wij voor puur, tijdloos design met bewezen technologie. Daarvan zijn we zeker dat die lang meegaat. Voor het ontwerp konden we vertrekken van een eerder ontworpen hoofdtelefoon.”

‘Kunststof is niet slecht’

Niet alleen is elk onderdeel te vervangen met een onderdeel uit de uitgebreide Fairphone-webshop. De edelmetalen en audio-onderdelen dragen net als bij de Fairphone certificaten die aantonen dat de metalen fairtrade en conflictvrij gewonnen werden.

Sommige ecologisten zullen schrikken van zoveel plastic. Los van het inzicht dat een hoofdtelefoon niet voor honderd procent uit hout te maken is, kan plastic duurzaam zijn? “Kunststof is niet slecht. Het is zelfs een goed en duurzaam materiaal, veel beter dan wegwerpmaterialen”, zegt Alexander Crolla. Fairphone communiceert over het gebruik van ruim 80 procent gerecycleerd plastic en 100 procent gerecycleerd aluminium voor de basis van de hoofdband.

Lesage: “Je kunst kunststoffen hersmelten en hergebruiken. Op voorwaarde dat je het materiaal puur houdt, zoals het polycarbonaat in deze hoofdtelefoon.” Plantaardige kunststoffen hadden het plaatje niet verbeterd, volgens het ontwerpersduo: “Dan concurreer je met voeding. Bovendien worden plant-based kunststoffen gemengd met andere kunststoffen, waardoor je een vervuild geheel bekomt. Dat is onmogelijk te recycleren.”

De Fairbuds XL oogst vooral voor zijn design positieve recensies. Ook Fairphone is zeer tevreden over de samenwerking. Dat kan tot nieuwe samenwerkingen leiden. “Als het ooit het ontwerp van zijn smartphone aan ons toevertrouwt, verruil ik mijn iPhone meteen”, besluit Lesage met een kwinkslag.