Steve Stevaert, de koning van Kokanje

Trends-hoofdredacteur Daan Killemaes brengt het gratisbeleid van de onlangs overleden politicus Steve Stevaert ter herinnering.

“Al sinds de Middeleeuwen dromen de mensen van een land waar het eten gratis was. In het land van Kokanje vlogen de gebraden kiekens zomaar in je mond (…). Kokanje of luilekkerland stond ook symbool voor het land waar er geen onderscheid was tussen rijk en arm.” Dat schreef Steve Stevaert, naast het recept voor courgettepuree, in zijn politieke kookboek ‘Koken met Steve’ uit 2003. Dat jaar leidde hij als voorzitter de sp.a naar een sterk verkiezingsresultaat. Vorige week stapte Steve Stevaert uit het leven nadat bekend was geraakt dat hij zich voor de correctionele rechtbank moet verantwoorden op beschuldiging van verkrachting.

De politicus Steve Stevaert maakte vooral naam met het gratisbeleid. Gratis bussen, gratis televisie kijken, of gratis een portie elektriciteit. Maar dat gratis niet bestaat, wist Stevaert drommels goed. Meer zelfs, precies daarom voerde Stevaert het gratisconcept hoog in het vaandel. De factuur van de gratis bussen werd vooral betaald door de hogere inkomens die het meeste belastingen betalen. Gratis was in het woordenboek van Stevaert een ander woord voor een progressiever belastingbeleid. “Natuurlijk is gratis een herverdelingsmechanisme van rijk naar arm. Ik heb hier op het partijbureau al gezegd dat die rechtse deugnieten van Trends dat als eerste goed hadden begrepen”, zei Stevaert in een interview met Trends van 2 oktober 2003.

Koken kost geld, maar de manier waarop Stevaert het gratisbeleid wou financieren, deed meer aan Reaganomics dan aan biefstukkensocialisme denken. Net zoals Ronald Reagan rekende Stevaert op een Laffercurve-effect, waarbij lagere belastingtarieven de belastbare basis verbreden en per saldo meer belastinginkomsten opleveren. Dat is precies ook wat Vlaanderen nu wil bereiken met de verlaging van de schenkingsrechten. Daarover zei Stevaert in Trends van 2003: “Belastingverhogingen zijn dodelijk voor de economie. Je moet de belastingen verlagen om de inkomsten te verhogen. Dat systeem werkt, op voorwaarde dat de controle correct is. Ik wil een deal maken met de belastingbetaler. De marginale aanslagvoet mag maximaal 49 procent zijn. Ik ben ervoor dat je nooit meer aan de staat moet geven dan aan jezelf.” De theorie faalde in de praktijk. De paarse regeringen soupeerden het in de jaren negentig opgebouwde begrotingsoverschot op via een combinatie van belastingenverlagingen én stijgende overheidsuitgaven. Paars miste een historische kans om een stevige spaarpot voor de vergrijzing aan te leggen.

Het concept ‘gratis’ mag intussen doorprikt zijn, België is nu nog meer dan in 2003 een land van Kokanje, met een overheidsbeslag en belastingdruk van meer dan 50 procent van het bbp, en een herverdelingsmechaniek die nauwelijks zijn gelijke kent. En al bestaat gratis niet meer, op alle niveaus biedt de overheid een rijk pallet van gratis of gesubsidieerde diensten aan, vooral betaald door de sterkste schouders. De grootste gratis overheidsdienst is de sociale zekerheid. De pensioenen, gezondheidszorg en allerhande uitkeringen worden nog maar voor tweederde gefinancierd via bijdragen van de ‘verzekerde’ werkgevers en werknemers. Het verschil wordt niet aangepakt door te snoeien in de sociale zekerheid, maar wordt bijgepast uit de algemene middelen, opnieuw met de hoogste inkomens als grootste sponsors. Toegegeven, de alternatieve financiering van de sociale zekerheid put ook zwaar uit de btw-inkomsten, en de btw is geen progressieve belasting. De verhoging van de btw om lagere belastingen op arbeid te financieren wordt daarom de belangrijkste frontlijn in de taxshift.

Dankzij de sterk progressieve personenbelasting en de transfers via de sociale zekerheid is zowel de inkomens- als vermogensongelijkheid relatief laag in dit land. “Herverdeling is een ongelooflijk performant economisch mechanisme. Waar er geen herverdeling is, is de economie gedoemd om het slecht te doen”, schreef Stevaert in 2003 in zijn intentieverklaring als voorzitter. Dat bleken vrij profetische woorden voor de Angelsaksische wereld: de onhoudbare ongelijkheid en de toevlucht tot schulden om de bestedingen op peil te houden dreven de Amerikaanse economie in de 2008 naar de rand van de afgrond. De Amerikaanse economie doet het beter, maar de oude demonen zijn lang nog niet bezworen.

De Amerikaanse economie is echter de Belgische niet, en in dit land is de slinger te ver in de andere richting uitgeslagen. De busbouwer Van Hool krijgt in België nauwelijks respons op zijn vacatures voor lasser, nochtans goed voor 40 euro per uur loonkosten, terwijl in de vestiging in Macedonië 8000 kandidaten opduiken voor jobs die Van Hool 4 euro per uur kosten. De pijnpunten van de Belgische arbeidsmarkt zijn bekend, en de kentering, die in Vlaanderen democratisch breed gedragen wordt, is ingezet. Maar om het met de woorden van Steve Stevaert te zeggen: er vliegen nog te veel gebraden kiekens in het rond in dit land van Kokanje.