Regula Ysewijn valt in de prijzen bij Oscars van de kookboeken: ‘België is voor mij het land van de teleurstelling’

Regula Ysewijn mag in ons land dan al vooral bekend zijn als jurylid van de tv-programma’s Bake Off Vlaanderen en Junior Bake Off, in de Angelsaksische wereld is ze een voornaam en hooggewaardeerd culinair auteur. “In mijn boeken zijn de recepten van secundair belang, ze maken deel uit van een groter verhaal.”

Afgelopen zaterdag, 8 juni, werden in de Opera van Chicago de James Beard Awards uitgereikt, in de Verenigde Staten bekend als de Oscars van de culinaire wereld. De Antwerpse Regula Ysewijn kaapte de award weg in de categorie ‘Baking and Desserts’ met haar boek Dark Rye and Honey Cake, in het Nederlands verschenen als Van wafel tot koek. In dat boek vertelt Ysewijn de verhalen achter onze traditionele lekkernijen, zoals wafels, speculaas en andere koeken. Het is veel meer een historisch boek over onze tradities en feesten dan een opeenvolging van recepten, al staan die er natuurlijk ook in.

Al sinds haar debuut profileert Ysewijn zich als een culinair schrijver, een andere tak van publiceren dan het traditionele kookboek. Vooral in de Angelsaksische wereld is food writing erkend als een aparte discipline, vaak met een eigen afdeling in de betere boekhandel. Het is een onderscheid dat in het Nederlandse taalgebied nog niet echt wordt gemaakt.

U kreeg eerder lof voor uw blog van wereldster Jamie Oliver en u werd gelauwerd voor uw boeken. Doet zo’n nominatie voor de James Beard Award u nog iets?

REGULA YSEWIJN. “Zeker. Ik had eerlijk gezegd nooit verwacht dat ik voor zo’n prestigieuze prijs in aanmerking zou komen. Dit is geen populariteitspoll waarbij je stemmen kunt ronselen via sociale media, maar een echte award, toegekend door een jury van professionals. Die nominatie is dus hoe dan ook een mooie erkenning voor mijn werk. In België en Nederland wordt het culinaire auteurschap nog altijd niet super gerespecteerd. Je kunt niet meedingen voor de Boon Literatuurprijs bijvoorbeeld. De meeste kookboeken draaien nog altijd om recepten, met slechts enkele regeltjes tekst. Al is er de laatste jaren toch een kentering op gang gekomen.”

Mag ik u een pionier noemen als culinair auteur in het Nederlands?

YSEWIJN. “Mijn boeken hebben er zeker toe bijgedragen dat er iets meer aandacht is voor culinair schrijven. Er is langzaam maar zeker ook in ons taalgebied een nieuw culinair genre aan het ontstaan. Het zijn boeken over geschiedenis, zoals de mijne, maar het kunnen ook boeken zijn over gezondheid, of persoonlijke memoires. Het zijn werken waar vaak veel onderzoek aan voorafgaat, waar veel in te lezen valt en die ook vaak erg goed geschreven zijn. Het is een apart genre waar nog niet echt een woord voor bestaat, ze worden nog altijd ‘kookboeken’ genoemd. Maar het is zoveel meer dan dat.”

Voor uw boek deed u grondig historisch onderzoek. Hoe pakt u dat aan?

YSEWIJN. “Ik ga op zoek naar de primaire bronnen, naar de alleroudste kookboeken. Maar ik kijk ook naar andere boeken, naar keukengerief of naar schilderijen. Via de eetcultuur kun je enorm veel leren over onze sociale geschiedenis. Ik heb oude wafelijzers en koekplanken verzameld. Die wafelijzers werden vaak gemaakt naar aanleiding van feesten, bijvoorbeeld de intrede van een hertog in een stad. Het waren communicatiemiddelen. Hetzelfde geldt voor de koekplanken. Eind 19de eeuw was het een apart beroep om die planken te maken. Die planksnijders trokken van dorp naar dorp om koekplanken te maken voor de plaatselijke bakker. Daarin creëerden ze tekeningen van de eerste luchtballon, een trein of een fiets. Veel mensen hebben voor het eerst een fiets gezien op een koek bij de bakker. In mijn werkkeuken hier heb ik een kleine verzameling koekplanken, want ik wil ook zien hoe die koeken werden gemaakt. Ik vind het fantastisch die verhalen die we vergeten zijn opnieuw te vertellen.”

Wordt u weleens verrast door uw ontdekkingen?

YSEWIJN. “Tijdens het onderzoek voor dit boek ontdekte ik de allereerste wereldatlas, die in 1570 is gemaakt door de Antwerpenaar Abraham Ortelius. Dat is een waanzinnig interessant boek, waarin hij schrijft dat er plots veel te veel suiker kwam uit de Nieuwe Wereld en die volop in voedsel werd gebruikt. Terwijl het voordien alleen als medicijn was te krijgen bij de apotheker. Dat zo’n verhaal doordringt tot in die atlas, illustreert hoe belangrijk voeding is, terwijl we het nu soms een beetje denigrerend hebben over ‘eten’. Maar uiteindelijk is het iets dat mensen ziek of gezond kan maken, het is iets wat ingebakken zit in onze cultuur en onze tradities, wat verbonden is aan rituelen en feesten. En het toont ook de verschuivingen in onze cultuur, en hoe die al heel snel multicultureel is geworden.”

Rituelen en feesten spelen in dit boek een belangrijke rol.

YSEWIJN. “Die zijn natuurlijk erg belangrijk, het zijn de rituelen die ons binden. En misschien hebben we juist vandaag heel erg dingen nodig die ons binden, aangezien we allemaal in ons eentje naar onze smartphone aan het staren zijn. Ik vind feesten en rituelen daarom erg belangrijk. Om die verhalen te schrijven heb ik ook veel geput uit dagboeken, om te zien wat de mensen daadwerkelijk aten. Een handschrift vertelt soms nog iets anders dan een gedrukt kookboek.”

De allereerste kookboeken waren handgeschreven en werden doorgegeven van generatie tot generatie.

YSEWIJN. “Dat is alleen omdat de boekdrukkunst er nog niet was. Zodra er gedrukt kon worden, werden er ook kookboeken gepubliceerd. Maar dat was wel in kleine hoeveelheden, en alleen voor de allerrijksten. Een kookboek was voor de klasse die in stadspaleizen woonde en keukenpersoneel kon betalen. Pas in de 19de en 20ste eeuw kwamen er kookboeken die zich richtten tot een ruimer publiek, soms ook specifiek om arme mensen te leren hoe ze voordelig konden koken. Die zie je nu opnieuw, met kookboeken die je leren om te koken met maximaal vijf ingrediënten bijvoorbeeld. Behalve naar de boeken heb ik ook erg gekeken naar de materiële cultuur: hoe zag zo’n keuken eruit? En hoe kookten de mensen die niet zo’n keuken hadden? Want als je die oude recepten wilt proberen na te maken, moet je wel kennis hebben van het historische koken. Je moet weten welke materialen zijn gebruikt, want er is veel kans dat het mislukt als je dat gewoon in je oven probeert klaar te maken.

“Hoe dan ook moet je eerst een vertaalslag maken, want die recepten zijn in het Middelnederlands of in een dialect geschreven. Je moet door die oude bronnen ploegen, ze herwerken en ze proberen te vertalen naar nu. Vandaar dat ik vaak een paar jaar bezig ben met zo’n boek. Dat is iets anders dan een commercieel kookboek dat in een paar maanden wordt gemaakt door een heel team. Het is mijn passie die oude verhalen te vertellen. Ook als ik een boek in opdracht maak, zoals het kerstkookboek voor de historische ITV-serie Downton Abbey, hebben de verhalen prioriteit. Dat geldt ook voor het kookboek dat ik maakte voor de Netflix-serie Bridgerton, dat in oktober uitkomt.”

Vanwaar komt die passie voor eten en koken?

YSEWIJN. “Ik heb vooral een passie voor geschiedenis eigenlijk. Al van jongs af aan, als kleuter. Ik hoorde een liedje over witte zwanen en zwarte zwanen met het zinnetje ‘wie gaat er mee naar Engeland?’, en dat fascineerde mij. Ik vertelde dat thuis en mijn moeder liet me kijken naar de BBC, naar programma’s met mooie tuinen en kastelen en verhalen over koningen en koninginnen. Ik dacht: waarom zou je naar Disneyland willen als je ook naar Engeland kunt? Ik heb als negenjarige mijn ouders overtuigd om naar daar op reis te gaan, en zo is mijn fascinatie voor Engeland en heel Groot-Brittannië begonnen. Ik leerde mezelf Engels en las boeken over de geschiedenis van Engeland. Het is wel mooi dat ik eerst in Engeland bekend ben geraakt, maar dat is natuurlijk ook omdat ik origineel in het Engels schrijf. Ik heb dyslexie, wat schrijven in het Nederlands moeilijker maakt, maar ik ontdekte dat ik daar in het Engels geen last van heb.”

U schrijft er op uw website openlijk over dat u neurodivergent bent, een verzamelterm voor mensen met dyslexie, dyscalculie, ADHD, autisme, hoogbegaafdheid of hoogsensitiviteit. Daardoor had u problemen op school. Maar heeft het u ook geholpen?

YSEWIJN. “Op school zeker niet. Ik was erg goed in verhalen bedenken en schrijven, maar werd afgerekend op de schrijffouten. Zo werd mijn creativiteit wel afgeremd. Door mijn dyslexie en ADHD, wat toen nog niet bekend was, was ik ook niet goed in bepaalde vakken, waardoor ik in het beroepsonderwijs terecht kwam. Maar later heeft het me wel geholpen om enorm te focussen op een onderwerp of een taak. Ik kan me ergens echt in vastbijten. Als ik niet neurodivergent zou zijn, zou ik geen jaren kunnen werken aan mijn boeken. Je moet veel wilskracht hebben om zo lang aan een boek te werken.”

Komt u er ook mee naar buiten om een taboe te doorbreken?

YSEWIJN. “Absoluut. Ik word vaak gecontacteerd door mensen die zeggen dat het hun zoon of dochter enorm heeft geholpen dat ze weten dat ik neurodivergent ben. Die kinderen groeien nog vaak op met het idee dat voor hen niet dezelfde toekomst is weggelegd als voor neurotypische mensen. Als ik boeken signeer en aan mensen vraag om nog eens traag hun naam te spellen, omdat ik dyslectisch ben, heeft dat vaak een impact op mensen met dezelfde problematiek, zeker op kinderen.

“Maar ook als volwassene word je er nog mee geconfronteerd. Mijn boek stond op de shortlist voor het Gouden Kookboek, maar werd uitgesloten, omdat ik het boek eerst in het Engels heb geschreven en vervolgens met hulp van iemand heb hertaald naar het Nederlands. Ik heb het ook helemaal herschreven, omdat je anders schrijft voor je thuispubliek dan voor een internationaal publiek. Maar toch is het volgens die jury geen origineel werk. Ik ben daar nog altijd enorm kwaad om. Zij hebben er toch geen zaken mee hoe ik met mijn neurologische beperking omga? Als een blinde straks een boek dicteert en het daarna laat uittikken door iemand anders, gaan ze dat boek dan ook weigeren? Dyslexie is een beperking als een ander, ik probeer daarmee om te gaan. Dat ik om die reden niet kan meedingen naar een prijs als die van het Gouden Kookboek, heeft me erg geraakt.”

Voelt u zich soms wat miskend in eigen land?

YSEWIJN. “Ja, toch wel. Om zaken zoals het Gouden Kookboek kan ik nog steeds erg boos worden. België is voor mij het land van de teleurstelling. Waar ik werd uitgespuugd op de lagere school, omdat ik niet begrepen werd. Waar ik geen geschiedenis kan volgen aan de universiteit, omdat ik niet het juiste diploma heb, zelfs niet als vrij student. In andere landen zouden mijn boeken kunnen dienen als masterproef, maar hier kan dat niet. Ik heb ook lang getwijfeld om jurylid te worden van Bake Off Vlaanderen, omdat ik niet in België wilde werken, maar omdat het een remake was van mijn favoriete BBC-programma, heb ik uiteindelijk beslist het toch te doen. Ik ben wel eerst groot moeten worden in Groot-Brittannië voordat ik die kans hier kreeg. Ik krijg er nog altijd enorm veel energie en zuurstof als ik naar Groot-Brittannië trek. Ik heb er ondertussen veel vrienden en een ruim netwerk. Helaas is het aantal reizen en opdrachten sinds de coronapandemie en de brexit flink verminderd. Dat mis ik toch heel erg. Maar door Van wafel tot koek te schrijven, heb ik wel de liefde voor mijn land teruggevonden, en dat is toch wel de mooiste prijs.”