Optimisme werkt, als je erin gelooft

Dat een optimist een halfvol, en een pessimist een halfleeg glas ziet, maakt niet veel verschil. Beiden drinken evenveel. Toch wordt optimisme geadoreerd. Optimisten zouden zelfs langer leven. Je vindt ook lijstjes met tips om optimistischer te worden, waarbij men gemakshalve optimistisch gelijkstelt aan gelukkig. Maar evenzeer vind je almaar meer waarschuwingen voor de gevaren van een optimistisch leven. Hoe zit het nu?

Uit een grootschalige synthesestudie, die 83 andere studies samenvatte, bleek overduidelijk dat optimisme een betrouwbare voorspeller is voor de latere gezondheid, vooral de subjectief ervaren gezondheid. Optimisten interpreteren hun kwaaltjes positiever dan pessimisten. Alle doodsoorzaken worden gunstig beïnvloed door optimisme, maar de band met kanker is duidelijk zwakker.

De meest voor de hand liggende verklaring is dat optimisten er gewoon beter en steviger tegenaan gaan. Ze kiezen voor een actieve, gezonde levensstijl. Iedereen weet dat als je depressief bent, het ongezonde voedsel en de verslavende levensstijl lonkt. De hypothese dat optimisten een hormoon afscheiden dat hen beschermt tegen infecties is wat het is: een hypothese.

Optimisme is duidelijk gecorreleerd met succes in zaken. Na een overstroming slagen optimistische ondernemers erin hun zaak weer op te bouwen. Pessimisten wachten tot de overheid de schadeclaims geregeld heeft. Optimisten krijgen sneller een lening van de bank. Optimisten hebben meer vrienden, zijn populairder, hebben betere relaties, verkopen meer levensverzekeringen. Je hoeft dus geen pessimist te zijn om een pessimistisch product te verkopen.

Maar Frieder Lang stelde bij 40.000 Duitse bejaarden vast dat de pessimisten langer leefden. De optimisten gingen blijkbaar lichtzinnig om met hun levensstijl, dachten te snel ‘dat zal wel geen kwaad kunnen’ en stierven vroeger. De pessimisten zagen de gevaren aankomen. Af en toe was er in hun leven weleens een vals alarm, maar dat woog niet op tegen het alarm dat relevant leek te zijn. Of is optimisme vooral een voordeel bij Amerikanen, niet bij Duitsers?

Overoptimisme

Een deel van de critici waarschuwt niet tegen optimisme, maar tegen overoptimisme, het nemen van dwaze risico’s en onvoldoende voorbereiding. Veel ondernemers zijn overoptimistisch. Ze willen gewoonweg de kans op mislukken niet onder ogen zien. Optimisme wordt een nadeel als je waakzaamheid verliest. Je kunt wel degelijk te optimistisch zijn.

Vele critici over het hoerageroep rond optimisme waarschuwen ervoor dat optimisten veel te veel ontgoochelingen oplopen. Maar uit een recente Harvard-studie bij 70.000 vrouwen bleek dat optimisten net minder ontgoocheld worden (zo naïef zijn ze nu ook niet) en na een medische tegenslag sneller psychologisch herstellen.

Op een uitzondering na – zoals de studie van Lang – stelt men telkens opnieuw vast dat optimistisch ingestelde personen meer bereiken, betere relaties hebben, minder snel ziek worden, sneller herstellen na medische ingrepen en langer leven. Uitgesproken optimisme kan in vergelijking met uitgesproken pessimisme tot zeven jaar toevoegen aan je leven.

Leren

Kun je optimisme leren? Volgens de optimisten wel, volgens de pessimisten niet. Bijna altijd associeert men optimisme met een stevige aanpak, de architect van zijn eigen toekomst, niet bij de pakken blijven zitten. Die ondernemende attitude is geen mysterieuze persoonlijkheidseigenschap. In geval van twijfel: pak je problemen aan, doe iets, geef jezelf een kans op slagen.

In zekere zin sluit de cirkel zich. Optimisme werkt echt, als je erin gelooft. En optimisten geloven sneller dat het werkt. Zij bazuinen rond dat dit weleens een van de mooiste dagen van hun leven zou kunnen zijn, waarop de pessimist terecht antwoordt: ik vrees dat je weleens gelijk zou kunnen hebben.

Als je succes wil boeken op het werk en in de liefde, en zeker als je langer wil leven, heb je er dus veel belang bij heel optimistisch, maar niet lichtzinnig, door het leven te gaan. Hoe bereik je dat? De zelfhulpgoeroes pakken meestal met dezelfde lijstjes uit. De grens met ‘gelukkig zijn’ is niet altijd even duidelijk. We vatten hun adviezen samen.

1. Alles wat verslavend is, verengt je geest en zal je minder optimistisch maken. Begin, indien nodig, met een digitale detox, en ga nadien wijzer om met je digitale verslaving. Zorg er bijvoorbeeld voor dat je werkmails niet op je privételefoon binnenkomen. Vraag aan je baas een telefoon die je uitsluitend voor je werk gebruikt.

2. Onder invloed van onder meer de Deense goeroe Svend Brinkmann vind je almaar sterkere pleidooien om niet te denken dat je zomaar je leven onder controle kunt krijgen. ‘Yes, I can‘ is passé. Aanvaard dat je moet overleven in een almaar uitdagender wereld. Bergen optimisme helpen daarbij niet veel. Wel realistische zelfkennis, een eigenschap die je vooral bij pessimisten vindt. De architect van je eigen toekomst? Vergeet dat maar, je kan hoogstens je gordijnen kiezen.

3. Let op met het roze plaatje dat anderen op sociale media met je delen. Je vindt daar geen foto’s van kots opruimen, gescheurde nagels, lekke banden, scheldende bazen. Het gras van de anderen lijkt op de sociale media felgroen, terwijl in werkelijkheid het gras er gewoontjes is, en zelfs vele rosse plekken toont.

4. We leven in Vloeibare Tijden volgens Zygmunt Bauman. Dat leidt tot heel grote onzekerheid. Optimisme helpt niet om die tijd te structuren. Het is dus essentieel je ankerpunten op te bouwen, palen te heien, routines in te bouwen. Vaste rituelen, duidelijke prioriteiten, heldere structuren zijn daarom meer dan ooit nodig, zowel op het werk als daarbuiten.

5. Vooral vrouwen lijken gevoelig aan piekeren. Ook op het werk. Bestrijd dat actief. Besef dat piekeren een virus in de hersenen is, een misbruik van je verbeelding. Piekeren is een soort wanhoopspoging om tot de illusie van controle te komen. Plan daarom vaste piekermomenten in. En stop die opkomende negatieve stroom op andere momenten. Piekeren is het gevolg van een vreemd soort verantwoordelijkheidsgevoel. Hoe kun jij er zo kalm bij zitten, terwijl ik nadenk over hoe erg het wel kan worden. Maar piekeren is verengen. De hele wereld wordt herleid tot één potentiële dreiging. Optimisme is verbreden, is op zoek gaan naar nieuwe mogelijkheden.

6. Van alle sporten sluit joggen, dat is hardlopen ver beneden je maximum, het meest aan bij de gezonde geest in het gezonde lichaam. Ook hier zullen verwachtingen veel effecten mediëren. Verwacht dat lopen zal helpen.

7. Tijd is geld, maar tracht je tijd meer te waarderen dan je geld. Het maakt je blijer.

8. Kietel en laat je kietelen. Zelfs ratten in een laboratorium reageren intens positief op gekieteld worden. Dat ligt wat moeilijk op het werk, vooral omdat je niet jezelf kunt kietelen.

9. Noem de dingen bij hun naam. Zet de juiste stap weg van naïef optimisme of verlammend pessimisme door over de dingen te spreken zoals ze zijn. Een probleem is een probleem, en geen ‘uitdaging’. Een ontslag is een nederlaag voor beide partijen, geen aanpassing aan gewijzigde omstandigheden, en zeker geen opportuniteit. Een personeelslid is iemand die kan ontslagen worden, geen ‘talent’. Wie het niet meer ziet zitten, lijdt daarom nog niet aan een burn-out. Een verslaving is geen ziekte, maar een zwakte. Vooral het bedrijfsleven is de raad van de managementgoeroe Jim Collins vergeten: face the brutal facts.

10. Interpreteer elk advies op dit lijstje zo positief mogelijk.

De architect van je eigen toekomst? Vergeet dat maar, je kunt hoogstens je gordijnen kiezen.