‘Omhels je nederlagen’

Successen dreigen ons in slaap te wiegen. Nederlagen houden ons wakker. Dat zegt Marc Buelens, professor-emeritus aan de Vlerick Business School.

Niet iedereen is even groots in de nederlaag. Margaret Thatcher heeft haar jaren als ex-premier vooral gebruikt om haar eigen partij na te stampen. Steve Jobs bleef maar achter de schermen manoeuvreren als hij de bui zag hangen. En dichter bij huis is Jo Lernout bewonderenswaardig in zijn pogingen opnieuw te ondernemen, maar niet bepaald inspirerend als hij weer een samenzweringstheorie moet bovenhalen om te verklaren wat er misliep bij Lernout & Hauspie. Zeker nu we anno 2016 nog helemaal geen taaltechnologie hebben, waarvan hij ons (uw columnist incluis) twintig jaar geleden deed dromen.

Succes hebben we nodig om vol te houden. Nederlagen voeden ons op. Maar successen dreigen ons in slaap te wiegen. Nederlagen houden ons wakker. Ik heb me vaak afgevraagd hoe dat komt. We weten allemaal dat de pijn van een verlies groter is dan de vreugde om iets gelijkaardigs te verkrijgen. We beseffen maar wat onze gezondheid waard is, als we die dreigen te verliezen. Het zal geen toeval zijn dat de Amerikaanse experts in besluitvorming unisono zingen: cut your losses. Knip in je verliezen. Als een beleggingsfonds niet presteert, blijf niet wachten tot sint-juttemis, stop ermee. Als een overname niet lukt en de lijken vallen uit de kast, denk dan vooral niet dat je het probleem kan oplossen door er je beste mensen op te zetten. De kans is te groot dat ze samen met het probleem ten onder gaan. Dan heb je een nederlaag omgezet in twee nederlagen.

Omdat een nederlaag zo pijnlijk is, is de kans ook veel groter dat we er blijven bij stilstaan. Emotioneel blijft dat moeilijk. Een politieke partij die tijdens de verkiezingen zwaar verloren heeft, toont vaak de grootste creativiteit om aan te tonen dat het iedereens schuld was, behalve de leiding van de partij, die maar bleef kibbelen tot de dag voor de verkiezingen. Emotioneel moeilijk, maar als je die horde elegant kan nemen, is het intellectueel wel erg belonend. Dat inzicht kan je onmiddellijk toepassen in de praktijk. Als je aan een complex of een riskant project begint, maak dan een pre-mortem-analyse. Vraag aan alle leden van het team zichzelf vijf jaar verder in te toekomst te plaatsen. De eerste vraag die je stelt is: zijn we er nog allemaal? Uit onderzoek bij informaticaprojecten blijkt dat 20 procent van wie er bij was, blijft. Hoe is zo’n elementair gegeven weerspiegeld in de projectplanning? En waarom zullen er zovelen weg zijn? Daarna vraag je aan iedereen nogmaals de ogen te sluiten. Stel, het project is een mislukking. Hoe is dat in godsnaam mogelijk geweest?

Vragen bij een pre-mortem-onderzoek zijn veel minder bedreigend dan bij een post-mortem, met andere woorden: de emotionele hindernissen zijn beperkt, en we kunnen ons concentreren op de intellectuele uitdagingen, inclusief een grondige analyse van alle emotionele problemen die op ons pad zullen liggen.

Een tweede reden waarom we meer leren uit nederlagen dan uit overwinningen, is de via negativa. Emotioneel zijn we glory hunters. We horen graag getuigenissen vol met via positiva. ‘Ik ben succesvol omdat ik hard werk, een nieuw systeem heb gevonden, en zeer klantgericht ben en zin voor het detail heb.’ De via positiva is inspirerend en motiverend. Die geeft ons ook zin eraan te beginnen. De neiging bestaat dat we het verhaal geloven en imiteren, om vast te stellen dat er blijkbaar nog iets anders achter schuilde. Wat hebben we uit de profetenpraat geleerd? Niet veel. De via negativa leert je vooral wat je niet moet doen. Uit analyses van nederlagen leer je wat je het beste vermijdt. Die informatie is veel betrouwbaarder. Onze geest is nu eenmaal kritischer bij negatieve informatie dan bij hoera-verhalen. Maar hoera-verhalen zijn veel leuker. Ze hoeven niet eens waar te zijn.