Nu een Italiaanse regering in de maak is met de Vijfsterrenbeweging en de extreemrechtse Lega Nord, lijkt de doorbraak van het populisme in Europa een feit. Coalitiebouwer Luigi Di Maio van de Movimento 5 Stelle weet niet alleen de extremen te verzoenen, hij doet beleggers ook hun grootste angst vergeten.
“Er is geen andere oplossing. We moeten zo snel mogelijk terug naar de stembus.” Dik twee weken geleden stond Luigi Di Maio nog op het punt de stekker uit de Italiaanse regeringsvorming te trekken. Vorige week slaagde de leider van de Vijfsterrenbeweging erin een doorbraak te forceren.
De Napolitaan, amper 31 jaar, lijkt goed op weg een eurosceptische en populistische regering op de been te brengen in de derde economie van de eurozone. Al zal hij zelf geen premier worden.
Democratie via internet
De doorbraak kwam er met een bericht van Silvio Berlusconi dat hij geen veto stelde tegen een regeringsdeelname van kartelpartner Lega Nord. Daarmee raakte de gordiaanse knoop ontward waarin de Italiaanse politiek was verzeild geraakt na de verkiezingen in maart.
Di Maio eiste van de extreemrechtse Lega-leider Matteo Salvini dat hij Berlusconi losliet. De Vijfsterrenbeweging wil afscheid nemen van de oude politieke cultuur in Italië, en niemand die die zo verpersoonlijkt als de 81-jarige mediamagnaat.
Luigi ‘Gigi’ Di Maio kwam voor het eerst in beeld toen Beppe Grillo, de oprichter en grote bezieler van de Vijfsterrenbeweging, vorig jaar afzag van een gooi naar het premierschap. Bij de daaropvolgende interne verkiezingen overtuigde Di Maio 82 procent van de leden. Ook bij de nationale verkiezingen kwam de oudste van drie broers als grote winnaar uit de bus met 32 procent van de stemmen.
Zijn programma beloofde een einde te maken aan de besparingspolitiek en stelde een basisinkomen in het vooruitzicht. Vooral in het verarmde zuiden van Italië sloeg de boodschap aan. Met die klassiek linkse thema’s lijkt het vreemd dat Di Maio nu met de extreemrechtse Lega Nord in zee gaat.
Maar de Vijfsterrenbeweging beroept er zich net op dat ze de klassieke links-rechts-tegenstellingen overstijgt met een pleidooi voor directe democratie via internet en grote nadruk op duurzaamheid.
Di Maio kan weinig ervaring voorleggen. Op zijn cv staan een stage als journalist, een job als webmaster en een bijverdienste als steward in het stadion van Napoli. Zijn studies als ingenieur en jurist heeft hij nooit afgerond. Als 21-jarige student schaarde Di Maio zich wel vanaf het begin achter Grillo, de grofgebekte komiek die zijn scheldtirades en snoeiharde maatschappijkritiek omzette in een politieke beweging en electoraal succes.
In 2013 belandde Di Maio – amper 26 jaar – in de Kamer als jongste ondervoorzitter in de geschiedenis. Volgens critici schuilt onder zijn jeugdige onschuld een gehaaid politicus, die zich handig op het voortoneel wist te werken, onder meer door nauwe banden te onderhouden met de beheerder van het internetplatform waarop zijn partij alle beslissingen neemt.
Volgens critici schuilt onder zijn jeugdige onschuld een gehaaid politicus, die zich handig op het voortoneel wist te werken.
Luigi en Mario
Wat opvalt is de rust waarmee beleggers het nieuws van de doorbraak onthaalden. De Italiaanse rente kwam nauwelijks in beweging. De kalmte is op twee manieren te verklaren. Ten eerste veilde Di Maio de scherpe kantjes af van zijn partij. In vergelijking met de schuttingtaal die Grillo doorgaans gebruikt, is zijn opvolger fijnbesnaard. Hij stelt ook niet langer een referendum over de euro in het vooruitzicht. En in de aanloop naar de verkiezingen trok hij naar Londen – het financiële hol van de leeuw – om internationale beleggers te overtuigen dat zijn partij geen gevaar inhoudt.
De tweede verklaring is dat de Europese Centrale Bank nog altijd in bulk staatspapier opkoopt, en daarmee de rentes laag houdt. Zoals in de populaire computergame kan Luigi rekenen op de rugdekking van een Italiaanse loodgieter Mario, ECB-voorzitter Draghi.
Voor de markten zijn er nochtans voldoende redenen om ongerust te zijn. De twee coalitiepartners zouden elkaar onder meer vinden in een vlaktaks, een verlaging van de pensioenleeftijd en een basisinkomen. De rode draad in dat beleid is een forse toename van de uitgaven, en dat in een land met een chronische tekort op de begroting, een torenhoge staatsschuld en zwakke economische groei.
Di Maio heeft zich ook al uitgesproken tegen de Europese regels om banken te herkapitaliseren. Het grote pijnpunt van de Italiaanse economie en bij uitbreiding de eurozone, de berg slechte kredieten, dreigt zo onopgelost te blijven. De doodsteek voor de hoop op een versterkte muntunie lijkt zo te komen van een 31-jarige neofiet, van wie zijn eigen moeder verbaasd opmerkte: “Vijf jaar geleden woonde hij nog gewoon thuis.”
