‘Er zijn geen economen die Trump steunen’

Anders dan de Republikeinse presidentskandidaat Donald Trump beweert, gaat de Amerikaanse arbeidsmarkt vooruit, zegt de arbeidsmarktspecialist Alan Krueger. Toch is er reden tot bezorgdheid. “De inkomensongelijkheid neemt al dertig jaar toe. We lopen de kans dat we wakker worden in een land dat we niet herkennen.”

Alan Krueger (56) is een van de belangrijkste arbeidsmarktspecialisten in de Verenigde Staten. Hij diende in het eerste kabinet van president Bill Clinton en maakte vier jaar als economisch topadviseur deel uit van de inner circle van Barack Obama. Krueger is onder de indruk van de Democratische presidentskandidaat Hillary Clinton, omdat ze graag in technische beleidsdetails duikt. Trump is volgens hem niets waard. “Hij is oneerlijk en maakt herhaaldelijk onjuiste statements. Zijn gebrek aan kennis en zijn temperament maken hem ongeschikt als president. Er zijn geen economen die zijn standpunten openlijk steunen. Het idee dat Donald Trump in het Witte Huis zit, moet de wereld angst aanjagen. Hij wil handelsakkoorden die te goeder trouw zijn gesloten, verscheuren en heronderhandelen. Hij lijkt het systeem te willen opblazen.”

Tot de zomer van 2013 lichtte Krueger als voorzitter van het Council of Economic Advisers elke maand toelichting op de werkgelegenheidscijfers, die met een slakkengang verbeterden. Inmiddels staat het officiële werkloosheidspercentage flink lager op 5 procent. Maar dat komt ook doordat veel Amerikanen ontmoedigd zijn geraakt om naar werk te zoeken. Ze zijn uit de statistieken verdwenen. Kort na de Tweede Wereldoorlog werkte vrijwel iedere man in de Verenigde Staten. De participatiegraad was toen 96,7 procent. Nu is de participatiegraad veel lager: 62,9 procent. Trump noemt het officiële werkloosheidscijfer om die reden “een van de grootste bedotterijen uit de Amerikaanse moderne politiek”. Krueger zegt dat Trump de Amerikaanse economie te negatief afschildert.

U stelt dat de veranderende Amerikaanse demografie de belangrijkste oorzaak van de verborgen werkloosheid is.

Krueger:“Minstens de helft van die uittreding heeft te maken met leeftijd. Het betreft de gewone pensioneringen van babyboomers. Toch is er een flinke reden tot bezorgdheid. 11,5 procent van de mannen tussen 25 en 54 werkt niet. Van de OESO-landen hebben de Verenigde Staten de op één na laagste arbeidsparticipatie.”

U deed opvallend onderzoek naar de oorzaken.

KRUEGER. “Veel mensen die aan de zijlijn staan, slikken pijnstillers. Bijna de helft heeft elke dag pijn. Gezondheidskwesties spelen een grote rol bij die ontmoedigde groepen. Obama heeft veel proberen te ondernemen om mensen terug te krijgen, en misschien nog wel belangrijker: om mensen erin te houden. Maar het Congres heeft hem dwars gezeten.”

Donald Trump zegt dat de Amerikaanse economie in een razend tempo banen verliest aan het buitenland. Is daar niets van waar?

Krueger:“Het is politieke retoriek. Trump maakt zo veel buitensporige claims dat factcheckers overuren draaien. De economische realiteit is anders. De werkloosheid is sterk gedaald. De banengroei is krachtiger dan onder de presidenten George H. Bush én George W. Bush. De arbeidsmarkt wordt zelfs krap. We zien de lonen daardoor ook aantrekken in het snelste tempo in veertig jaar.

“De maakindustrie hadden we beter kunnen helpen. Voor de recessie hebben we 2 miljoen banen verloren. Obama heeft pogingen gedaan om het tij te keren. We zien weer signalen van een heropleving van de maakindustrie.”

Maar toch. U deed onderzoek naar de mogelijkheden om in de Verenigde Staten op te klimmen op de sociaaleconomische ladder. Uw conclusie was somber. Comedian Bill Maher spoorde de kijkers op televisie aan voor de American Dream naar Noorwegen te verhuizen.

Krueger: “Ja. Ik maak me daar nog altijd grote zorgen over. Veel Amerikanen gaan naar de universiteit en vatten beroepsopleidingen aan. Maar velen maken die helaas niet af vanwege de kosten. De inkomensongelijkheid in dit land neemt al dertig jaar toe. Dat heeft grote consequenties voor onze economische mobiliteit. We lopen de kans dat we wakker worden in een land dat we niet herkennen.”

Er werden laatst ook goede cijfers bekendgemaakt over 2015. De onderklasse en de lagere middenklasse zijn na decennia van stagnatie weer rijker geworden.

Krueger:“De armoede is sterk teruggevallen. We hebben dat sinds de jaren negentig niet meer gezien. Ik denk dat 2016 net zo goed kan worden. Maar de druk die de kloof tussen rijk en arm groter doet worden, is niet verdwenen. Het is een grote kwestie voor de toekomst. Het bepaalt voor zowel links als rechts in de politiek wie we zijn als land.”

Wat kunnen we verwachten als Trump president wordt?

Krueger: “Bereid je voor op economische turbulentie. Als Trump opnieuw wil onderhandelen met buitenlandse investeerders over de schulden van de overheid, ben je de grens van het verantwoordelijk leiderschap gepasseerd. Als hij wordt verkozen, lopen de overheidstekorten op. Ook de inkomensongelijkheid zal toenemen, en dat zal leiden tot minder economische groei.”

U haalde uw doctoraat op Harvard. U bent verbonden aan Princeton en werkt nu op Columbia University. Hoe verlopen uw academische discussies over Trump met Republikeinse economen?

Krueger: “Economen worden gedreven door feiten. De Wall Street Journal deed navraag bij alle economen van de Council of Economic Advisers tot aan president Richard Nixon. Van de 45 die nog in leven zijn, is er niemand die zei achter de ideeën van Trump te staan. Dat is veelzeggend. In een peiling bij de leden van de National Association of Business Economists steunde de helft Clinton en kwam Trump pas op de vierde plaats. Na de libertair Gary Johnson en de mensen die geen keuze wilden maken.”

Trump belooft het socialezekerheidsstelsel intact te houden. Dat staat haaks op eerdere pogingen van Republikeinen om in het stelsel te snoeien en de pensioengerechtigde leeftijd te verhogen. Denkt u dat die belofte veel kiezers in zijn richting heeft gelokt?

Krueger: “Trump dankt zijn populariteit in de eerste plaats aan zijn retoriek tegen de immigratie. Toen hij zijn campagne aankondigde, verklaarde hij dat Mexicanen die naar de Verenigde Staten komen criminelen en verkrachters zijn. Dat is een verbijsterend beledigend standpunt. Hij heeft gebruikgemaakt van de bezorgdheid over immigratie die leeft in dit land. In de tweede plaats heeft hij campagne gevoerd met een agenda tegen vrijhandel. Hij bekritiseert Amerikaanse politici die verdragen hebben gesloten en hij prijst de onderhandelingsvaardigheden van onze handelspartners, en dat terwijl de Amerikaanse economie het veel beter doet dan die landen.

“Trump heeft de luxe dat hij als presidentskandidaat geen fiscale verantwoording hoeft af te leggen. Hij kwam eerst met de belofte om de belasting te verlagen met 10 biljoen dollar. Dat stelde hij vervolgens bij tot een veel bescheidener 6 biljoen dollar. De voordelen gaan voor het grootste deel naar de rijkere Amerikanen. Begrotingstechnisch heeft zijn voorstel geen onderbouwing. Hij heeft zijn bezuinigingsvoorstellen niet gespecificeerd. Hij zegt van tijd tot tijd dat hij de sociale voorzieningen Social Security en Medicare intact wil houden. Maar zonder dat hij ingaat op de houdbaarheid van het sociale vangnet.”

Trump heeft via een vijandige overname de Republikeinse partij overhoopgegooid. Zal de partij overleven?

Krueger: “Waar de partij naartoe gaat, weet niemand. De Republikeinen hebben zich onverantwoordelijk gedragen in discussies over het schuldplafond en de begroting. Het heeft tot een extreme polarisatie geleid in de partij. Het is een falen van de politiek, net zoals de situatie in Groot-Brittannië met de brexit. Dat mensen worden aangetrokken door populistische ideeën, is niets nieuws. Het is aan politieke leiders om te zorgen dat die trend niet ontspoort. De voormalige Britse premier David Cameron had de lat hoger moeten leggen voor een vertrek uit de Europese Unie.”

Is uw voormalige baas Barack Obama dan niet ook verantwoordelijk voor het sentiment in bepaalde groepen van de Amerikaanse bevolking?

Krueger: “Het klopt dat de president alle problemen in zijn land op zijn bord heeft liggen. Maar ik denk niet dat het Obama’s fout is. Hij is niet verantwoordelijk voor de onrust in de Republikeinse partij. Prominente figuren in die partij waren zo bang voor hun achterban, dat er geen compromis mogelijk was.

“Ik denk dat de Republikeinen de regel hadden moeten hebben dat iemand een bepaalde periode lid van de partij moet zijn om presidentskandidaat te kunnen worden. Ze kunnen ook in de voorverkiezingen werken met supergedelegeerden die de kernwaarden van de partij bewaken. De partijen vallen niet onder de grondwet en worden niet eens geacht democratisch te zijn. Je moet als partij een systeem hebben waarmee je voorkomt dat iemand die telkens onware dingen zegt, zich opwerkt tot presidentskandidaat.”

Waarom hebben andere Republikeinse kandidaten gefaald?

Krueger: “De belofte dat ze Obamacare zouden omverwerpen, heeft onrealistische verwachtingen gewekt bij de kiezers en de basis van de partij. Dat verklaart de ontevredenheid over de Republikeinse leiders. Het wordt interessant te zien welke lessen de partij gaat trekken na deze verkiezingen. Na het verlies van Mitt Romney in 2012 was de conclusie dat ze een bredere groep kiezers uit verschillende groepen zoals latino’s en vrouwen moet aanspreken. Dat lijkt me het juiste pad, maar het is niet gebeurd.”

De partij is een andere kant opgegaan en trekt vooral blanke kiezers aan. Trump is er met een sloperskogel doorheen gegaan.

Krueger: “Mitt Romney zei dat illegale immigranten aan zelfdeportatie moeten doen. Dat is nog heel mild vergeleken met de politiestaat die Trump voor ogen heeft. De evangelische leiders die Trump steunen, zijn hypocriet. De partij is verscheurd. In de voorverkiezingen liepen de visies sterk uiteen. Veel Republikeinen zullen niet zomaar afstappen van de gedachte dat de Verenigde Staten een eigen weg moeten inslaan en aan zichzelf moeten denken. Maar ik sluit niet uit dat de partij zich toch kan hervatten en na het tijdperk-Trump terugkeert naar de mainstreamwaarden waar de partij van Abraham Lincoln om bekendstond.”

Gerben van der Marel In New York