‘Emoties maken ons niet noodzakelijk oppervlakkiger’

“Steeds meer beseffen onderzoekers dat een lichte graad van emotie ons helpt beter te beslissen”, schrijft Marc Buelens, professor-emeritus aan de Vlerick Business School.

Twee cultuurfenomenen maken deel uit van het leven van veel mensen van mijn generatie: Star Trek en The Beatles. Eerst het feuilleton. Mr. Spock heeft als half Vulcan, half mens niet alleen lange puntige oren, hij is vooral een rationele beslisser. “Denk er nog maar eens goed over na”, geven we als raad mee. Ik heb nog nooit iemand horen adviseren: “Gebruik nog maar eens extra gevoel bij je beslissing.” Als we er een nachtje over slapen, is de kans groot dat we de dingen nuchterder, rationeler en minder geladen zien.

Ik schrijf deze column vlak na het zien van Eight Days a Week, de film van Ron Howard over The Beatles. Wat drijft een emeritus hoogleraar ertoe te gaan kijken naar een knappe montage van videoclips van meer dan vijftig jaar geleden? Juist. Emotie. De feiten ken ik: enkele begaafde Liverpoolse muzikanten ontmoeten elkaar, ze worden gekneed door een marketinggenie (Brian Epstein) en muzikaal in goede banen geleid door een muziekpedagoog eerste klas (George Martin). De rest is geschiedenis. Maar net zoals sommige getuigenissen in de film kan ik stellen dat de Fab Four me hebben geholpen mezelf te ontdekken en zin te geven aan mijn tienerbestaan, veel meer dan de lessen fysica of biologie. Muziek is emotie, en dwepen met idolen uit een verre stad grenst aan de hysterie die in de film kwistig rond wordt gestrooid. Emotie heeft een Latijnse stam en betekent letterlijk: in beweging zetten. Als we rationeel beslissen, blijft het allemaal koud, emoties raken. Scheikunde en Mr. Spock versus The Beatles.

Een van de pioniers van de rationele besliskunde, Howard Raiffa, vroeg goede raad aan een vriend: zou hij zijn professoraat het beste voort uitbouwen? De vriend adviseerde hem gewoon de modellen die hij zo enthousiast doceerde als leidraad te nemen, waarop Raiffa repliceerde: “Ben je gek? Ik vraag je advies over een belangrijk probleem!”

We weten steeds beter hoe we beslissingen nemen. Emoties nemen altijd het voortouw. Ze geven gewicht aan de alternatieven en motiveren ons om over het probleem na te denken. Zonder emoties zouden we volkomen onverschillig staan tegenover de alternatieven, en dus ook geen moeite doen om het probleem te analyseren. Want ons brein is snel vermoeid en het heeft wel wat beters te doen dan diep na te denken. In de standaardmodus _ gewoon blijven doen waar we mee bezig zijn _ loopt ons leven voort met het minste risico op energieverspilling.

Uiteraard denken we rationeel na, maar na de beslissing. Als we gemotiveerd zijn om energie te besteden aan de situatie, beginnen we simulaties te draaien over wat onze emoties al lang hebben beslist. Zou ik mijn baan wel verlaten? (Mentaal heb je hem al verlaten.) Zou ik dat gadget wel kopen? (Mentaal heb je het al gekocht.) Zou ik daar wel mijn geld aan uitgeven? (Mentaal heb je al geïnvesteerd.) Dan bewijzen wij dat in ieder van ons een soort wetenschapper zit die op zoek gaat naar tegenspraak. We beginnen onze beslissingen ter discussie te stellen. Het rationele gedeelte van ons brein begint tegen de emotionele stroom in te roeien. Soms lukt dat, en bij de ene persoon al meer dan bij de andere.

Een van de sterkste manieren om rationeel te beslissen is spijt na de beslissing op te roepen. Hoe zal ik me voelen als ik dat doe? Een knappe methode is de post-mortemanalyse. Veronderstel dat dit slecht afloopt, wat is er dan fout gelopen? Dat helpt alleszins tegen naïef optimisme. Steeds meer beseffen onderzoekers dat een lichte graad van emotie ons helpt beter te beslissen. Positieve emoties, die zo kenmerkend zijn voor ondernemers, helpen ons meer kansen te zien. Lichte negatieve emoties helpen ons realistischer kansen in te schatten.

Emoties maken ons niet noodzakelijk oppervlakkiger. Ron Howard vertelt zijn verhaal rondom een centrale idee. Het succes van The Beatles liep na een tijdje volkomen uit de hand. Ze kwamen in een roetsjbaan van emoties terecht. Maar hun teksten werden ernstiger, diepzinniger, knapper. De jongere fans werden ouder en begrepen stilaan ook wel de ironie van een zin als “Was she told when she was young that fame would lead to pleasure?” Misschien is het een waarschuwing voor alle managers die met 200 kilometer per uur afstormen op hun burn-out en dan pas de betekenis snappen van de meest gecoverde song aller tijden: Yesterday.