‘Een (wapen)lobby kan maar sterk zijn als haar verhalen worden geloofd’

Lobbyisten vertellen waarheden aan de publieke opinie, aan politici, aan geldschieters. Dat is hun job, zegt Marc Buelens, professor-emeritus aan de Vlerick Business School.

Ook ik sta verbaasd dat er niets fundamenteels zal veranderen aan de Amerikaanse wapenwet. 33.000 doden per jaar, de cijfers zijn gigantisch hoog. Men verwijst telkens opnieuw naar de machtige Amerikaanse wapenlobby NRA. Maar zo’n lobby kan maar zo sterk zijn als haar verhalen worden geloofd. En vele Amerikanen geloven die verhalen. Het staat in de Amerikaanse grondwet. De vrijheid, het recht om een wapen te dragen. Dat is heilig.

Maar toch even uw geheugen opfrissen. Herinnert u zich nog de slogan ‘Mijn auto, mijn vrijheid’? Die slogan onderschrijven wij, Vlamingen, de facto massaal. Er rijden miljoenen auto’s op onze wegen. Nog altijd hebben we geen nultolerantie voor alcohol, nog altijd kennen we geen rijbewijs op punten. De auto-industrie is een machtige lobby, of ligt het toch daar niet?

In zowat het beste non-fictieboek dat ik heb gelezen, Sapiens, legt Yuval Noah Harari haarfijn uit wat er aan de hand is. Wij, mensen, zijn een dominante (ik had bijna geschreven ‘superieure’) diersoort omdat wij onze krachten kunnen bundelen door gemeenschappelijke beelden, soms over generaties heen. Ze binden op die manier duizenden, zelfs miljoenen mensen aan elkaar. Wij vertellen verhalen over het vaderland, een verrezen zoon van God, vrijheid, gelijkheid, slechte vijanden. Zijn die verhalen waar?

Als je devoot katholiek bent, dan is er geen twijfel mogelijk: een maagd heeft een zoon gebaard en heeft ons verlost. Als je academisch geschoold bent, dan is er geen twijfel mogelijk: wetenschappelijke kennis is superieure kennis. Als je een Mexicaan bent, is er geen twijfel mogelijk: Mexico boven alles.

Wat doen lobbyisten? Zij vertellen waarheden aan de publieke opinie, aan politici, aan geldschieters. Dat is hun job. Als je daarbij ‘vrijheid’ kunt beklemtonen, is het aardig meegenomen. Zijn die waarheden correct? Zijn de verhalen over de brexit, over de verrijzenis, over de voordelen van de vrije markt, over homeopathie, over de Guldensporenslag correct?

Wie het verhaal van de wetenschap superieur vindt (zoals ik), heeft grote twijfels bij de meeste verhalen, maar om de geschiedenis te begrijpen is het niet zo belangrijk te weten of de verhalen van het nazisme waar waren, maar wel waarom miljoenen Duitsers zo gretig handelden alsof ze waar waren, waarom miljoenen mensen het slachtoffer zijn van religieuze oorlogen, waarom de Amerikanen Donald Trump als president houden en de Duitsers Angela Merkel.

Historici en politicologen weten wat de betekenis van het fameuze vierde amendement is. De Amerikaan heeft het recht de wapens op te nemen tegen een tiran, tegen een overheid die de vrijheid zou onderdrukken. Als een verkrachter mijn vrouw of mijn dochter aanrandt, kan ik hem neerschieten. Als een inbreker mijn bezit ontvreemdt, kan ik hem neerschieten. Als een slechte mens in een school of een supermarkt schiet, kan een goede mens met een geweer hem stoppen.

De verhalen over de duizenden doden die vallen per vergissing, uit slordigheid of door losgeslagen stoppen, hebben blijkbaar niet dezelfde emotionele kracht als de verhalen over de verkrachter of de inbreker. ‘Illusie van controle’ noemen psychologen dat. En lach niet te veel met de Amerikanen. Als u, als potentiële moordenaar, na twee glazen wijn achter het stuur zit, denkt u ook – volkomen ten onrechte – dat uw rijvaardigheid niet is aangetast. De auto is niet alleen uw en mijn vrijheid, maar het instrument nummer één om een illusie van controle te ervaren.

Niet alle verhalen die we elkaar vertellen zijn even waardevol of gevaarlijk. Maar onze percepties veranderen doorheen de geschiedenis. Religieus fanatisme, weten we nu, zit vol gevaarlijke verhalen. Wat de NRA vertelt, veroorzaakt duizenden doden. Verhalen over wondergenezers veroorzaken vaak bittere ellende en groot financieel verlies.

Wat almaar meer ontbreekt zijn verhalen over de betrouwbaarheid van andere verhalen. In mijn jeugd zorgde de godsdienst voor zulke metaverhalen. Maar die verliezen dagelijks aan kracht. Ik heb getracht mijn kinderen drie grote metaverhalen mee te geven: wantrouw niet-wetenschappelijke kennis, een bemoeizuchtige staat en leiders voor het leven. Maar de concurrentie voor zulke metaverhalen is sterk. Dagelijks kunnen we ondervinden welke puinhopen bijgeloof, dictaturen, en allescontrolerende overheden aanrichten. Of geloof ik echt in de verkeerde beelden?